2019 yılının son dönemlerinde Rusya’da teknoloji ile alakalı yapılan yasalar gündeme damgasını vurdu. Çıkarılan ve çıkarılmakta olan 50’den fazla yasanın ortak vurgusu “dışarıdan kaynaklı bir sorun veya saldırı durumunda Rusya’yı korumak” idi. Bu korumanın Rusya tarafından ağı genişletilecek olan “Runet” ile yaratılacak “bağımsız internet” aracılığıyla yapılması düşünülmektedir.[1]

Oluşturulacak olan Rusya’ya ait internet ile dışarı kaynaklı bir arıza veya saldırıda Rus serverlarının çalışıyor olması sağlanacaktır. Devlet Başkan’ı Putin’in söylediği üzere bu yasa ile internet üzerinde herhangi bir denetim kurulmayacak aksine Rus internetinin güvenliği tam anlamıyla  sağlanmış olacaktır.[2] Ancak yapılmak istenenin devlet eliyle gerçekleştiriliyor oluşu akıllara devletin her türlü bilgiye bu yolla ulaşacağı ve bunun da demokratik olmayan bir takım sonuçları olacağı düşünülmektedir. Tam yine bu dönemde devletin Yandex ve Mail.ru gibi önemli Rus teknoloji şirketlerini hedef alması tesadüf olarak görünmemektedir.[3] Bu şirketlerin hisselerinin çoğunun Batı tarafından sahiplenilmesi bir sorun teşkil etmektedir. Bu konuda devlet kontrolünde olan Siber Bank aracılığı ile bazı adımlar atılmaya çalışılmaktadır.

Bağımsız İnternet “Runet”

2020 yılına adım attığımız günlerde Rusya Federasyonu teknoloji alanında yenilikler ortaya koyacağının sinyallerini güçlü bir şekilde vermeye devam ediyor. “Bağımsız İnternet Yasası” olarak bilinen ve 1 Ocak itibari ile yürürlüğe girecek olan yasa hakkında Devlet Başkanı Vladimir Putin yaptığı yıllık basın toplantısında bu yasanın yalnızca Rusya’nın dış müdahalelere karşı savunmasının arttırılması amacını taşıdığını vurguladı. Bu yasayla alakalı sorulan sorulara karşılık da şunları söyledi: “Ücretsiz internet ve egemen internet birbirini dışlayan kavramlar değildir. Yasa, yalnızca kontrollerinin yurtdışında yapıldığı küresel Web’den Rusya’nın potansiyel olarak mahrum kalması durumunda ortaya çıkabilecek olumsuz sonuçlarını önlemeyi amaçlamaktadır. İnternetin tamamen kapatıldığı bir duruma doğru hareket etmiyoruz ve bunu yapmak istemiyoruz.“. [4] Bu yasa esasen internet şirketlerinin devlet tarafından sağlanan ekipmanlar ile Rusya’da bulunan ve devlet tarafından kayıtları yapılmış olan sunucular aracılığıyla server trafik akışını sağlayacak bir ağ oluşturulmasını öngörüyor. Bu, Rus kullanıcıları arasındaki iletişimin ve veri alışverişinin, yurtdışında bulunan sunuculardan aniden kesilirse engelsiz kalmasına izin verecek. Böylelikle Rus kullanıcıların yurtdışı kaynaklı veri alışverişindeki herhangi bir kesintiden etkilenmemesi ve serverları kullanmaya devam edebilmeleri düşünülüyor. Yine bu konferansta bağımsız internet ile amaçlananın benzeri bir amaç taşıyan “Yabancı Ajanlar” konusunu düzenleyen yasa hakkında sorular da soruldu. Sonuçta Devlet Başkanı tarafından Rusya Federasyonu’nun temel olarak bu iki yasa ile kendi bağımsızlığını pekiştirmek istediğini ve herhangi bir dış müdahaleye tahammülü olmadığını ve olmayacağını vurgulanmıştır.  Yasa aslında Rusya’nın bilgi Politikası Komitesi Başkanı Leonid Levin’nin Ekim 28’de Moskova Devlet Üniversitesi’nde düzenlenen Rusya Dijital Forumu’nda hükümetin teknoloji alanında 50’den fazla yasa yapmaya hazırlandığını ve bunların içerisinde “bağımsız internet” olduğunu açıklaması ile gündeme gelmişti. Başkan’ın deyişiyle düzenleme, daha çok büyük bir hacker saldırısı gibi dış etkiler sonucunda ona karşı koymak için oluşturulacak güvenilir bir internetin sağlanmasından başka bir şey değil. Ancak TheMoscowTimes gazetesinin yaptığı habere göre bu düzenlemenin iki yönü olacak. Biri herhangi bir saldırı karşısında güvenilir bir internetin var olmasını sağlamak diğeri ise Rus internet sağlayıcılarının Derin Paket İnceleme(DPI) araçlarını satın almaya zorlayarak daha fazla filtreleme getirmek. [5] Böylelikle Devletin  Çin örneğindeki gibi Rus vatandaşlarının internet kullanımı konusunda sınırlandırması veya verilerinin denetlenmesi sonucunu doğurabileceği düşünülüyor, ki bu da Rus GSMH’ sının %5’ini oluşturan teknoloji sektörünün baltalanması demek olabilir. Bu tasarı 2019 Mart’ında gündeme geldiğinde Moskova’da Sergey Boyko liderliğindeki Rusya’nın Özgürlükçü Partisi(Либертарианская партия России)’nin liderlik ettiği gösteriler düzenlenmişti. Yine Mayıs’ta popüler mesajlaşma uygulaması Telegram’ın bloklanacağını duyan insanlar sokaklara çıkmışlardı. Dolayısıyla yeni bir Kuzey Kore örneğinin çıkabileceği endişesi bu yasa tasarısına ilişkin halk arasında var olmaktadır. Bloomberg Haber Ajansı’nın 2018’de 65 ülkenin internet özgürlüğü endeksi verilerine göre Rusya %67’lik oranla, %66’lık oran ile Türkiye’den bir üst sırada ve nihai olarak da en kötü sonuç gösteren ülkeler arasında olduğu ortaya konulmuştur.[6] Bu veriler Washington merkezli demokrasi yanlısı “Freedom House” tarafından 88’den fazla ülkenin belirli konulardaki performanslarına göre oluşturulmaktadır. [7]Böylelikle kötü performans gösteren ülkelerde internet kullanımında vatandaşlarının belirli sınırlamalara maruz bırakıldığı veya haklarının Devlet tarafından kötüye kullanıldığı ileri sürülür. Rusya’da bu analize göre Türkiye, Çin gibi internet özgürlüğü çok düşük olan ülkelerdendir. Ancak bütün bunlara rağmen 24 Aralık 2019’da BBC’de çıkan bir habere göre ülke genelinde alternatif bir internet ağı testinin başarılı bir şekilde sonuçlandığını iddia edilmiştir[8]. Bu Rusya’nın “Bağımsız Runet” ağının gerçekleştirilmesi için atılan adımlardan önemli bir tanesini teşkil etmektedir.

Teknolojik Cihazlara Rus Yazılımı Kullanma Zorunluluğu

Yeni yıl itibari ile teknoloji alanında bir diğer yasa yürürlüğe girmiş bulunmakta. Bu yasa Rusya’da tüm cihazların kendilerine önceden yüklenmiş bir yerel yazılıma sahip olmasını zorunlu kılmaktadır. Yasanın bahsedilen “bağımsız internet” kapsamında oluşturulduğu düşünülüyor. Böylelikle Apple gibi büyük bir teknoloji şirketinin hedeflendiği düşünülüyor. Zira yalnızca Apple kullandığı IOS işletim sisteminde herhangi diğer bir yazılımın varlığına izin vermiyor. Android’te ise onun diğer yazılımlara olan hoşgörülü tavrı neden ile herhangi bir sorun olacağı düşünülmüyor. Yasayı yazan milletvekillerinden biri olan Oleg Nikolaev yasa hakkında şöyle dedi:” Android veya iOS destekli bir akıllı telefon satın aldığınızda, bu şirketler tarafından tasarlanan uygulamaları görürsünüz, ancak Rus olanları değil. Şimdi ise mevzuat, yurt içinde tasarlanmış uygulamaların simgeleri olması gerektiğini söylüyor.”[9] Yasa, aktif olarak buna karşı lobi yapan Apple, Samsung ve Huawei tarafından protesto ile karşılarken, Yandex, Mail.ru ,VKontakte gibi Rus internet devleri ise bu yasanın aleyhinde idiler. Rusya’daki 3 milyon$ değerindeki Apple varlığının ne olacağı bilinmiyor. Apple’ın Kasım ayında cihazlarındaki uygulamalardan biri olan “haritalar” uygulamasında Kırım’ı Rusya sınırları içerisinde göstermesinden sonra bu hareketin Rusya’ya karşı bir iyi niyet göstergesi olarak mı yapıldığı da meçhul. Dolayısıyla bu yasa ile Kremlin’in tam olarak ne hedeflediği ve sonuçlarının neler olacağı kestirilememekte. [10]

Yandex ve Mail.ru’nun durumu

Teknoloji alanında gündeme gelen bir diğer önemli konu da Yandex, Mail.ru gibi önemli Rus teknoloji şirketlerinin Siber Bank aracılığı ile hisselerinin bir kısmının satın alınması suretiyle üzerlerinde kurulmaya çalışılan baskıdır. Bunun sebebi olarak Putin’in 2014’te Yandex hakkında “CIA projesi” ve “batı etkisi ile geliştirilmiş bir şirket” sözleri ve bahsettiğimiz “bağımsız internet” yasasının işlerliğe sokulmak istenmesinin önünde Yandex’in engel olarak görüldüğü söylenebilir. [11] Yandex 2004’te Arkady Voloz tarafından kurulmuş ve 2018 verilerine göre 816 milyon $ net geliri olan bir teknoloji şirketi. Avrupa’da alanında en büyük şirket konumunda. Yandex’in hisselerinin %85’i Nasdaq’ta[12] işlem görmektedir. Bir diğer Rus teknoloji şirketi olan Mail.ru’nun ise hisselerinin yaklaşık %50 si Londra Menkul Kıymetler Borsası’nda işlem görmektedir. Bu durum Rusya’nın en büyük teknoloji şirketleri olan Yandex ve Mail.ru’nun Birleşmiş Rusya partisinin Duma’da görüşülmesini istediği Yandex ve Mail.ru gibi şirketlerin yabancı hissedarlarının %20 gibi bir orana bağlanması yasa tasarısının gerçekleşmesi ile son bulabilir. Çıkarılmak istenen bu yasaya güvence olarak şirketlerin Rusya’da reklam yapmalarının veya diğer Rus şirketlerinin onlarda reklam vermelerinin yasaklanması böylelikle gelirlerinin yaklaşık %70’inden mahrum kalmaları düşünülüyor. Eğer durum buraya kadar gider ise Yandex ve Mail.ru’nun ekonomik olarak dayanamayacağı ortada. Bu yasa tasarısının konuşulmaya başlanmasından sonra hisselerinde düşme yaşayan Yandex’in kurucusu ve CEO’su bu durum karşısında şunları söyledi:” Teknoloji sektörünün düzenlenmesi gerektiği hakkında bir çok tartışma olmuştur. İleri sürülen teklifler sadece bizim için değil Rusya’daki tüm teknoloji sektörü için tehlikelidir.” [13]  Tüm bunlardan sonra Foreign Policy haber ajansının iddia ettiği gibi Kremlin’in 2000’lerde petrol sektörü için yaptığı kamulaştırmayı ilerleyen günlerde teknoloji sektörü için de yapmayı planladığı konuşuluyor. [14] Bunun Siber Bank aracılığı ile gerçekleştirileceği iddia ediliyor. Zira 29 Ekimde Siber Bank’ında doğruladığı üzere Mail.ru ile Banka şirketin %20 hissesini satın almak için müzakerelerde bulunduğunu açıkladı. Yandex ile ise 2009’dan bu yana e-ticaret üzerinden ilerleyen ilişkilerinin 2018’de hisselerin belirli bir kısmının satın alınmasına dönüşmesini Yandex’in reddetmesi üzerine ilişkiler soğudu. Bunun üzerine yüzünü Mail.ru’ya dönen Siber Bank teknoloji sektörleri olan paket servisi ve ortak taksi girişimi alanlarına yöneldi. Mail.ru ile Çin’in Alibabası arasında yapılan “Aliexpress Rusya” antlaşmasında pastada önemli bir pay aldı. Bu tarz büyük projeler hayata geçirilmeye devam ettikçe Siber Bank’ın Mail.ru’daki hissesi büyüyecek gibi görünüyor. Bununda Yandex ile bir mücadele yaratması kaçınılmaz. [15]

Tüm bu teknolojik açılımları yaparken Rusya teknolojisinin uluslararası dev şirketlere, Facebook ve Youtube gibi, inovasyon bakımından yetişmesi şu an için olası görünmüyor. En başından beri Kremlin tarafından teknolojinin geliştirilmesi adına destek alan Yandex’in istenilen doğrultuda olmayışı ve Kremlin’in teknoloji alanında giderek artan agresifliği nedeni ile Yandex’in devlet kontrolüne alınmasının inovasyon sorununa çare olmayacağı Kremlin tarafından da biliniyor. Buna rağmen geçmişte petrol ve doğal gaz şirketlerinin devletleştirilişi ve bunun sonucunda dünyanın en değerli 42. şirketi olan Gazprom’un oluşturulması gibi başarılı sayılabilen örneklerin varlığı Kremlin’i etkiliyor gibi görünmektedir. Rusya Federasyonu’nun GSMİH’nin yalnızca %1’ini inovasyona harcıyor olması ve bu %1’in de %75’inin devlet eli ile yürütülüyor olması rakamsal olarak olumsuz bir mesaj vermektedir. Güçlü bir bilimsel geleneğe ve geçmişteki birçok buluşa sahip bir ülke için, bilim ve teknoloji sektöründen son çıkan çıktı yetersiz olduğu Forbes Rusya’da yazılan yazıda ortaya konulmuştur.[16] Hala dahi ekonomisinin önemli bir kısmını devlet kontrollü Savunma/uzay, bankacılık, ulaşım ve enerji sektörlerinin oluşturduğu Rusya’da teknolojik alt yapı yatırımlarına harcanan miktarın nispeten az oluşu bu iddiaları destekler niteliktedir. Yine Forbes’in raporuna göre Rusya’nın gelirlerinde teknolojinin payını arttırması için öncelikle 90’lardan sonra bozulan araştırma altyapısını yeniden kurması gerekmektedir. Bu altyapı kurma işlemi bilimi üretecek olan üniversitelerle başlamalı ki dünya üniversite sıralamasına göre hiç bir Rus Üniversitesi ilk 150 de değildir.( Lomonosov Moskova Devlet Üniversitesi 194.sırada yer almıştır[17].) Daha sonra kurulan altyapı iş sektörü ile doğrudan bağlanmalıdır. Bu, bazı araştırmaların ticari potansiyele sahip yeniliklere yol açmasını sağlayacaktır. Her ne kadar üniversiteler temelde bu araştırmaları üstleniyor olsa da, özel girişimlerin de Ar-ge konusunda adım atmaları bir sonraki aşama olarak gerekmektedir. [18]

Sonuç

Sovyetlerin yıkılması ile ortaya çıkan kopuşlar sonucu Rusya, ona miras kalanı birleştirme ve bir daha kopuşların yaşanmaması için merkezi kuvvetlendirecek adımlar attı. Vladimir Putin’in 1999’da Devlet Başkanı oluşu ile birlikte bu adımlar giderek hızlandı. Yıkılış döneminin kaos ortamında ortaya çıkan oligarklar mal varlıklarına devlet tarafından el konularak saf dışı bırakıldılar. Bugün Rus dış ticaretinin önemli bir kısmını oluşturan doğal kaynaklardan elde edilen gelirler bütün bu çabalar sonucunda elde edildi. Bütün bu mücadelelerin üzerinden on yıllar geçtikçe mücadele alanları yenilenmeye, değişmeye başladı ve günümüzde de artık Putin’inde defaatle bahsettiği  teknoloji alanı en çok konuşulan konu oldu. Dünyanın en önemli silah üreticilerinden biri olan Rusya’nın teknolojiyi kendine bir diğer tehdit olarak görmesi ve buna yönelik adımlar atması yine bu dönemde söz konusu oldu. Böylelikle Rusya kendi bağımsız internetini dış müdahalelere karşı bir b planı olarak kurguladı. Bunun çeşitli adımları olarak öncelikle halihazırda var olan teknoloji şirketlerinin ülkeye olan sadakati gündeme getirildi. Daha sonra kontrol edilemeyen Apple cihazlarına darbe vurmak adına bir yasa çıkarıldı. Ancak teknolojik altyapı konusunda yeterli olup olmadığı sorgulanan Rusya’nın atmış olduğu adımların nasıl sonuçlanacağı bilinmemektedir. Bu gizemin önemli bir kısmının 2020 yılında çözüleceği öngörülmektedir.

Furkan DEMİR

Kaynakça

About Freedom on the Net. (tarih yok). Freedom House web sitesi: https://freedomhouse.org/report-types/freedom-net adresinden alınmıştır

Apple, Google, Facebook move aside: State Duma mulls making Russian-made software mandatory for mobile devices. (2019, 11 5). RT web sitesi: https://www.rt.com/russia/472651-duma-russian-software-devices/ adresinden alınmıştır

Biyatov, E. (2019, 12 19). Russia only seeks to protect itself from foreign meddling – Putin on ‘sovereign internet’ & ‘foreign agents’ laws. RT news web sitesi: https://www.rt.com/russia/476373-russia-putin-sovereign-internet/ adresinden alınmıştır

Cordell, J. (2019, 10 25). Russia’s Yandex and Mail.Ru Report Strong Growth Despite Ownership Threats. TheMoscowTimes web sitesi: https://www.themoscowtimes.com/2019/10/25/russias-yandex-mailru-third-quarter-results-foreign-ownership-a67918 adresinden alınmıştır

Hatmaker, T. (2019, 12 11). Russia plans to test a kill switch that disconnects the country from the internet. techcrunch web sitesi: https://techcrunch.com/2019/02/11/russia-internet-turn-off-digital-economy-national-program/ adresinden alınmıştır

Lindenau, J. (2019, 11 1). Russia’s Sovereign Internet Law Comes Into Force. The Moscow Times web sitesi: https://www.themoscowtimes.com/2019/11/01/russias-sovereign-internet-law-comes-into-force-a68002 adresinden alınmıştır

PETRELLA, S. (2019, 12 26). The Kremlin Has Set Its Sights on Russia’s Private Tech Firms. Foreign Policy web sitesi: https://foreignpolicy.com/2019/11/26/kremlin-moscow-nationalize-russian-private-tech-firms-yandex-mailru/ adresinden alınmıştır

Roache, K. (2019, 11 5). The Internet Is Less Free Than It Was a Decade Ago, Report Says. Bloomberg Web Sitesi. adresinden alınmıştır

Runet law developed to prevent cutting Russia from Internet — Putin. (2019, 12 19). tass web sitesi: https://tass.com/politics/1101241 adresinden alınmıştır

Russia and Tech- A bite at the Apple. (2019). The Economist , 40.

Stanovaya, T. (2019, 11 22). Yandex Is Safe for Now, but Kremlin Compromise Is Fragile. TheMoscowTime web sitesi: https://www.themoscowtimes.com/2019/11/27/yandex-safe-kremlin-compromise-fragile-a68323 adresinden alınmıştır

Wakefield, J. (2019, 12 24). Russia ‘successfully tests’ its unplugged internet. BBC News Web sitesi: https://www.bbc.com/news/technology-50902496 adresinden alınmıştır

World University Rankings. (tarih yok). https://www.timeshighereducation.com/world-university-rankings/2018/world-ranking#!/page/7/length/25/sort_by/rank/sort_order/asc/cols/stats adresinden alınmıştır

Yusuf, A. S. (2018, 9 17). Russia’s Uphill Struggle with Innovation. World Bank web sitesi: https://www.worldbank.org/en/news/opinion/2018/09/17/russias-uphill-struggle-with-innovation adresinden alınmıştır

Петр Мироненко, И. М. (2019, 10 24). Mail.Ru вместо «Яндекса»: Герман Греф готовит новую интернет-сделку. The Bell web sitesi: https://thebell.io/mail-ru-vmesto-yandeksa-german-gref-gotovit-novuyu-internet-sdelku/ adresinden alınmıştır

Санги, А. (2018, 09 17). Путь к инновациям: Россия тратит на науку 1% ВВП. Хватит ли этого? Forbes web sitesi: https://www.forbes.ru/tehnologii/366587-put-k-innovaciyam-rossiya-tratit-na-nauku-1-vvp-hvatit-li-etogo adresinden alınmıştır

 

[1] (Hatmaker, 2019)

[2] (Runet law developed to prevent cutting Russia from Internet — Putin, 2019)

[3] (Stanovaya, 2019)

[4] (Biyatov, 2019)

[5] (Lindenau, 2019)

[6] (Roache, 2019)

[7] (About Freedom on the Net)

[8] (Wakefield, 2019)

[9] (Apple, Google, Facebook move aside: State Duma mulls making Russian-made software mandatory for mobile devices, 2019)

[10] (Russia and Tech- A bite at the Apple, 2019)

[11] (PETRELLA, 2019)

[12] Nasdaq olarak da bilinen Nasdaq Borsası, New York’taki One Liberty Plaza’da bulunan bir Amerikan borsasıdır. İşlem gören hisselerin piyasa değeri ile borsa listesinde New York Borsası’nın hemen arkasından ikinci sırada yer almaktadır.

[13] (Cordell, 2019)

[14] (PETRELLA, 2019)

[15] (Петр Мироненко, 2019)

[16] (Санги, 2018)

[17] (World University Rankings)

[18] (Санги, 2018)