Siyon Aşıkları Hareketi 1884-1897 Kitap Değerlendirmesi

Halil Çakmaktaş, Siyon Aşıkları Hareketi 1884-1997, Çizgi Kitabevi, İstanbul: Eylül 2024.

Halil Çakmaktaş 1994 İstanbul Fatih doğumlu. 2017 senesinde Uludağ Üniversitesi Tarih bölümünü tamamlıyor. 2024 yılında Hacettepe Üniversitesi’nde Yüksek Lisansını Siyon Âşıkları üzerine yazdı. Bu kitap Yüksek Lisans tezinden kitaplaştırılmıştır. 138 sayfa olan kitap genel okuyucu kitlesine uygundur. Yazarı ile kitaba dair önceden bir röportaj yapılmıştır ve İlimvemedeniyet.com isimli sitede bu röportaj mevcuttur.[1]

Siyon Âşıklarının simgesi

Siyon Âşıkları İbranice adıyla Hovevey Tsiyon veya Hibbat Tsiyon olarak Türkçeleştirebileceğimiz bir isme sahiptir. Bu hareket Yahudilerin “ağlamayı” bırakıp harekete geçmeye çalıştıkları bir sırada tarih sahnesinde yerini almıştır. Antisemitizm ile mücadele etmekten yorulan ve Aydınlanma ile kendisine olan güvenlerini yeniden kazanan Yahudiler harekete geçmeye karar verirler. Haskala yani Yahudi aydınlanması sekülerleşmeyi ve Avrupa’ya adapte olmayı ön görüyordu. Lakin Avrupa’da antisemitizm Yahudileri hayalet gibi kovalıyordu. Uzun yıllar Avrupa’da Tanrı Katili olarak anılan Yahudiler Modern dönemde bilimsel olarak “aşağılık ırktan” olarak görülmeye başlandı. Avrupa’da Yahudiler istenmeyen ve büyük bir sorun olarak görülmeye devam ediyordu. 1882 Rusya ve Polonya’da gerçekleşen pogromlar Yahudilere yeni bir özellik daha ekledi: Kral Katili. Kralın öldürülmesinde parmağı olduğu düşünülen Yahudiler pogromlara maruz bırakıldılar. Tanrı Katili, Kral Katili, Biyolojik geri kalmışlık, toplumla bütünleşmeme, kendi dışındakilerle evlenmeme gibi iddialar sonucu Yahudiler toplumda istenmeyen kişi ilan edilmişti. Yahudiler Avrupa’yı vatan olarak göremeyeceklerdi. Özellikle pogromlardan sonra Aydınlanma yerini Siyonizm’e bırakacaktı. Yahudiler Antisemitizm’in kalıtımsal ve tedavisi olmayan bir hastalık olarak görecek ve Yahudi sorununa çözümü başka yerlerde aramaya başlayacaklardı.

Hareketin Rusya’da kurulması doğal ve tabii olmakla birlikte Pinsker Siyonizm’in kabul edilmesinde ve ilk toprağı ele geçirme dürtüsünün harekete geçilmesinde önemli bir isimdi. Ortodoksların ve sekülerlerin başarıya ulaşmak için birlikte hareket etmeleri gerekiyordu. Siyonizm Ortodoks Yahudiler için fazla laik Siyonistler için fazla Ortodoks’tu. Buna rağmen Pinsker dindar ve laik Yahudiler arasındaki ihtilafı önlemeyi ve en azından ileri bir tarihe ertelemeyi başaracaktı. Kattowitz’[1]de Siyon Âşıklarını Yahudiler kurdular. 1882-1903 yılları arasında Filistin’e Yahudi göçü gerçekleşti. Bu göçün sonucunda 25 bin civarında Yahudi bölgeye yerleşti. Bunlar ilk Kibutzları kurdular. Sosyalist ve komünist yaşamdan etkilenmişlerdi. Rusya merkezli olduğundan ana vatanı Rusya olan fikirlerden etkilenmeleri normaldi. Entellektüeller arasında Sosyalizmin yaygın olduğu dönemlere denk geliyordu bu dönemler. Kibutzlarda dindar, seküler, Sabra, doğulu ve Batılı Yahudiler arasında çatışmalar ve çekişmeler oluyordu. Yahudiler iki şekilde gelenekten kopmuşlardı. Fiziksel ve Zihinsel olarak. Fiziksel olarak meslekleri tüccarlık ve zanaat iken ve toplumun üst makamlarında iken işçi sınıfına dönüşmüşlerdi. Toprağa bağlı bir Yahudi ulusu “yaratılmaya” çalışılıyordu. İkinci gelenekten kopuş Mesih’in gelmemesiydi. Böylece Allah’a verdikleri sözü bozmuşlardı ve Mesih’i beklememişlerdi. Dindar Yahudiler dolayısıyla Siyonizm’e mesafeli bakıyorlardı. Toplu göç etme ancak Mesih’in gelmesiyle olabilirdi. Bu yüzden dini Siyonizm hareketi doğdu. Siyonizmin dinde olduğunu ve Kefaretlerini 2 bin yıl boyunca ödediklerini iddia ettiler. Böylece dindar Yahudilerin de harekete katılmasının önü açıldı. [2]

Herzl ve Siyon Âşıkları hareketi üyeleri

Hareketin başarılı ve başarısız yönleri

Hareket tarımdan anlayan insan gücüne sahip değildi. Tarımı Filistinlilerden ve Rothschildler’in yardımıyla Fransız uzmanlardan öğrendiler. İlk girişimler büyük maddi krizlerle ve bunalımlarla gerçekleşti. Edmond Rotschildler’in desteğiyle Kibutzlar kalkınabilmişti. Kolonilerde sanayileşmenin önü açıldı. Avrupa’nın da gücü Sanayi toplumu olmasından geldiği için Yahudiler de Kibutzlarda Şarap fabrikası gibi fabrikalar kurdular. Hareket tarımın öğrenilmesinin önünü açtı ve Doğu Avrupa’da Siyonizm’in tanınmasında rol oynadı. Odesa komitesi ile kurumsallaştı ve Herzl’in daha sonra işlerini kolaylaştırdı. Chaim Weizmann gibi etkili isimlerin Siyon Âşıkları hareketinden olduğunu düşünürsek etkilerini anlayabilmek daha kolay olur. Rotshcild’i de bu “davaya” kazandırmaları önemli bir gelişme olmuştu.[1]

Hareket 25 bin kadar insana yaklaşık 10 yıl içerisinde ulaşabilmişti. Amerika ve Avrupa’ya bir yılda bu kadar Yahudi zaten gidiyordu. Yeterince paraya ulaşamadılar ve bu büyük bir sorun olarak kaldı. Yıllık gelirleri 50 bin ruble iken bir ailenin Filistin’e göçmesi 3 bin ruble idi. Yaptığı yanlış hamlelerle Filistin’de ev fiyatlarının artmasına sebep oldular. Rusya’nın doğru düzgün desteğini kazanamadılar.[2] Osmanlı 93 Harbinden yeni çıkmıştı ve Rusya ile büyük ihtimalle böyle bir işten dolayı uğraşmak istemiyordu.

Kısa ve özet bir şekilde proto-siyonizm olarak adlandırılabilecek bir hareketi tanıtmayı uygun gördük. Kitabın dili basit ve anlaşılır. Akademik bir kitap, yeni tarihçilerin eserlerine de yer verilmiş. Keşke Filistinlilere biraz daha odaklanılsaydı. Yahudilerin bu hareketinin literatürde yerleşimci kolonyalizm olarak adlandırıldığına değinilseydi diye düşünüyorum.

Ozan Dur

Siyon Âşıklarının resimleri -  Pinsker, mohilever, lilienblum ve Ha'am gibi önemli isimler gözükmektedir.[1]

[1] Resimleri tanımada Halil Çakmaktaş Hocadan yararlandık.

[1] https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=pJ27qNEcRAQ

[2] https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=pJ27qNEcRAQ

[1] Kelimeyi Yahudiler Katoviç şeklinde okunuyor. Kelimenin okunuşu bu şekilde olmalı. Bakınız:

https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=pJ27qNEcRAQ&pp=ygUT15fXldeR15HXmSDXpteZ15XXnw%3D%3D

[2] Günümüzde hala Siyonizme karşı olan dindar Yahudiler bulunmaktadır.

[1] https://www.ilimvemedeniyet.com/siyon-asiklari-hareketine-dair-halil-hoca-ile-roportaj.html