14 Kasım 2019, (İran takvimi ile 23 Aban 1398) gecesi, devlet iştiraki olan İran Milli Petrol Şirketi, benzin fiyatlarına zam yaptıklarını duyurarak yeni tarife oranlarını ve yeni fiyatları yayınladı. Söz konusu tarifeye göre sübvansiyonsuz benzin fiyatı %300 zamlanarak 3000 tümen (yaklaşık 1.5 TL[1]) oldu. Artışın 3 kat şeklinde gerçekleşmesi halk kesiminde tepkilere yol açarak şehirlerdeki muhtelif meydanlarda benzindeki fiyat artışının protesto edilmesine neden oldu. Buna karşılık hükümet, benzin fiyatlarındaki artışın hedefledikleri düşük gelir gruplarına sübvansiyon olarak geri döneceğini ve en kısa zamanda söz konusu sübvansiyonların hedeflenen gelir grubunun banka hesaplarına yatıracaklarını belirterek halkı teskin çalışsa da halk meydanlardan ayrılmayarak protestolara devam etti.
Protestolar, Tepkiler ve Teskinler
Benzin fiyatlarının artışı, ülke çapında büyük protesto dalgalarına sebep olarak hükümeti oldukça zor durumda bıraktı. Protestolar problemli bölgeler olarak adlandırılan Ahvaz, Kermanşah, Buşehr ve diğer Kürt ve Arap yoğunluklu şehirlerde başlayıp, Isfahan, Meşhed, Tebriz, Şiraz ve Tahran merkezi dışındaki yerlere de yayıldı. Protestolar sırasında protestocular ve güvenlik güçleri karşı karşıya geldi ve bu karşılaşmalar sonucunda birçok protestocu öldürüldü, yaralandı veya güvenlik güçleri tarafından tutuklanarak gözaltına alındı. Ayrıca şehirlerdeki çoğu devlete veya Devrim Muhafızları’na ait olan banka, iştirak, kurum ve benzin istasyonları protestocular yakılarak kullanılamaz hale getirildi. İran İslam Cumhuriyeti başkenti olan Tahran’da ise merkezden uzak yerlerde protestolar şiddetli olsa da Tahran’ın merkezleri olan İnkılap, Azadi, Velasr ve Firdevsi Meydanları ve çevresindeki yerlerde yoğun güvenlik önlemleri alınarak herhangi gösteri veya protestoya izin verilmedi.
Kamuya ait çeşitli binaların yakılması devlet ve hükümet nezdinde çeşitli eleştirilere neden oldu. Bu eleştirilerde daha çok “aşırıya kaçan ve fitneci” olarak adlandırılan protestocuların anayasal hakkını kullanan halkın itiraz haklarını suiistimal ettiği tarzındaki söylemleri görmekteyiz. Ayrıca birçok üst bürokrat, “aşırıya kaçan ve fitneci” protestocuların Amerikan ve İsrail destekli olduklarına belirterek haklarında gerekenin yapılacağı belirtildi. Buna ilave olarak hükümet halkı teskin etmek adına vaadedilen sübvansiyonları kısa sürede hedeflenen gelir grubunun hesaplarına yatırarak söz konusu süreçte iktisat politika yapıcıları olarak adlandırabileceğimiz üst düzey bürokratlar benzin fiyatlarındaki artışın enflasyon oranındaki etkisinin az olacağının ve benzin fiyatlarındaki artıştan yararlanarak zam yapan kişi ve firmaların cezalandırılacağını belirtse de protestolar şiddetlenerek devam etti.
İran Genelindeki İnternet Kesintisi
Protesto sürecinde ise benzin fiyatlarındaki artışın ilk akşamında ülke genelinde internete erişim kısıntıları güvenlik önlemleri bağlamında uygulanmaya başlandı. İnternet, sadece yerli haber siteleri (Tesnim, Mehr, Fars, IRNA, ISNA, ILNA vb.[2]), İran menşeili bazı blog ve forumlar, taksi programı olan Snapp, online alışveriş siteleri gibi çok fazla teveccüh edilen ve risk barındırmayan siteler için kullanabiliyordu. Daha sonra İletişim Bakanlığı riskin azaldığı bazı şehirlerde, firma, üniversite ve devlet kurumlarında ve sabit internet sahibi evlerde internet erişimine izin verdi. Telefonlarda ise mobil veri sadece yukarıda belirtilen çeşitli web siteleri ve uygulamalarda kullanılıyor.
Karşı Protestolar: İslam Cumhuriyeti ve Velayete Destek ve Büyük Tahran Halk Mitingi
Protestoların yaralanma ve tutuklanmaların etkisinde azalarak devam ettiği süreçte, devlet nezdinde, İslam Cumhuriyeti ve velayet taraftarları olan halk tarafından da “aşırıya gidenleri ve fitnecileri” protesto etmek amacıyla çeşitli şehirlerde yürüyüşler yapıldı. Tebriz ve Erdebil’de başlayan “Mocteme’ye Hemayete Egtedar ve Emneyete Keşver”[3]adlı mitingler etkisi azaltılan protesto sürecinde diğer şehirlere de yayılarak İslam Cumhuriyeti ve Velayet taraftarları başta Devrim Rehberi Ayetullah Seyyid Ali Hamanei olmak üzere desteklerini dile getirdi. Tel’in protestoları olarak adlandıracağımız bu protestolarda “aşırıya kaçanlar ve fitneciler” suçlanarak Amerika ve İsrail yandaşları ve devletleri lanetlendi.
Bugün (25 Kasım 2019, 4 Azer 1398) düzenlenen Büyük Tahran halk mitingi de daha önce diğer şehirlerde düzenlenen “Mocteme’ye Hemayete Egtedar ve Emneyete Keşver” adlı mitinglerin son adımı olarak görülebilir. İnkılap Meydanı’nda düzenlenen mitinge yediden yetmişe birçok Tahranlı katılarak İslam Cumhuriyeti’ne ve velayete karşı desteklerini dile getirdiler. Sloganlar da daha önce düzenlenen mitingler gibi Amerika, İsrail ve “aşırıya kaçan ve fitneci” protestocuları hedef almaktaydı. Tahran’da düzenlenen mitingde bazı bürokrat ve kanaat önderleri çeşitli hamasi konuşmalar yaptı. Bunlardan dikkat çeken isim ise Devrim Muhafızları Genel Komutanı Hüseyin Selami’ydi. Selami, İran İslam Cumhuriyeti rejiminin iç ve dış düşmanlarını tehdit ederek söz konusu düşmanların herhangi bir etkinlikte bulunacak güce kadir olmadıklarını, onları sürekli takip ettiklerini ve yaptıklarının da cevapsız kalmayacağını belirtti. Ayrıca ABD, İsrail, İngiltere ve Suudi Arabistan devletlerine tehditlerde bulunarak kırmızı çizgilerini geçmeleri halinde onları yok edebileceklerini de ekledi.
Sonuç
Sonuç olarak, İran güvenlik güçlerinin sert müdahalesi sonucunda ve İslam Cumhuriyeti’ni ve velayete desteklerini yenileyen halkın devlet nezdinde düzenlediği karşı protestolarla da ilk günkü etkisini gitgide kaybediyor. Ancak İslami rejime muhalif halkın tepkisini çeken siyasi ve iktisadi değişiklikler sonucunda bu tarz protesto gösterilere şahit olacağımız kaçınılmaz gibi gözükmekle beraber İran’da sistem ve sistem dışındaki değişkenlerin çok fazla olması İran’ın geleceği hakkında kesin bir analiz ve değerlendirmeyi zorlaştırmaktadır. Lakin ABD ambargoları sonucunda zor günler geçiren İran ekonomisini başta siyasi olmak üzere tüm değişkenleri etkileyebilecek potansiyeli olan bir dönemece götürmektedir.
**Söz konusu makalenin yazımında, internet erişimi kısıtı altında, kaynakların objektif olmaması veya doğruyu tamamen yansıtmaması, çeşitli bilgi ve istatistiklerin tamamen doğru olmama ihtimali endişesinden dolayı ilave edilmemiştir.
Birkan Kemal ERTAN
EK FOTOĞRAFLAR:
[1]Güncel Döviz Kuru, 1 TL: 2183 Tümen( 25 Kasım 2019, 16.46)
[2]Söz konusu haber ajansları, İslam Cumhuriyeti Devleti veya hükümeti taraftarı adlandırabileceğimiz merkez haber ajanslarını içermektedir.
[3]Türkçesi: Ülke Emniyeti ve İktidara Destek Mitingi