Gürcistan, Güney Kafkasya coğrafyasında yer alan transit ülke durumundadır. SSCB’nin dağılmasıyla bağımsızlığını kazanmış ülke küresel siyasette doğu-batı arasında kalmıştır.

Gürcistan, coğrafi konumu itibariyle jeostratejik bir öneme sahiptir. Bir taraftan bölge ülkelerinin kara bağlantısını sağlarken diğer taraftan Müslüman dünyası ile Ortodoks dünyayı birleştiren Karadeniz’de 310 km sınırı bulunmaktadır.

Sahip olduğu jeostratejik konumu ve Güney Kafkasya’da transit ülke olma özelliği ile Gürcistan tarihten günümüze büyük güçlerin ilgi, çıkar ve rekabet alanı olmaya devam etmektedir.

ÜLKE PROFİLİ

Yaklaşık 69.700 km2’lik yüzölçümüne sahip ülke, güneyde Türkiye, Ermenistan ve Azerbaycan ile kuzeyde ise Rusya Federasyonu ile komşudur. Rusya Federasyonu’nun 7 özerk bölgesi ile 723 km sınırı bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Ermenistan ile 164, Türkiye ile 252 ve Azerbaycan ile 322 km sınır hattına sahiptir.

Başkent Tiflis’in yanı sıra, Kutaisi, Batum, Sukhumi ve Rustavi gibi diğer önemli şehirleri bulunmaktadır.

Gürcistan nüfusu yıllara göre düşüş göstermektedir. Birleşmiş Milletler (BM) istatistiklerine göre 2004 yılında 4.524.444 olan nüfus, 2013 yılında 4.082.727 ve 2016 yılında 3.979.781 durumuna gerilemiştir. Ülkede etnik dağılım; Gürcü (%83.8), Azeri (%6.5), Ermeni (%5.7), Rus (%1.5), diğer (%2.5) olarak dağılmaktadır. Etnik farklılığa paralel olarak ülkede birden fazla dil konuşulmaktadır. Resmi dil olan Gürcüce (%71), Rusça (%9), Ermenice (%7), Azerice (%6) ve diğer diller (%7) ülkenin farklı bölgelerinde konuşulmaktadır.

Etnik dağılımda olduğu gibi Gürcistan'da dini yapıda da çok çeşitlilik söz konusudur. Gürcistan nüfusunun büyük çoğunluğu Ortodoks Hristiyan’dır ve nüfusun %81,9’u Gürcistan Ortodoks Kilisesi’ne bağlıdır. Ortodoks Hristiyanların yanı sıra ülkede Müslümanlar (%9,9), Ermeni Apostolikler (%3,9), Rus Ortodokslar (%2), Katolikler (%0,8) bulunmaktadır. Gürcistan'daki Müslümanların büyük bir çoğunluğu ise Acara özerk bölgesinde yaşamaktadır.

Para birimi Gürcistan Larisi (1 GEL = 1.51 TRY (2017) ) olan ülkenin saat dilimi Türkiye’den 1 saat öndedir. (GMT+4)

Gürcistan telefon kodu +995, ülkenin plaka kodu ve internet uzatısı GE'dir.

TARİHSEL ARKA PLANI

Gürcistan’ın tarihte gün yüzüne çıkması milattan önce 12. yüzyıla kadar dayanmaktadır. Tarih kaynaklarında, geçmişten günümüze Gürcistan’ın coğrafi konumu sebebiyle pek çok istilaya maruz kaldığı ve birçok krallık tarafından hâkimiyet altına alındığı belirtilmektedir. M. Ö. 12. yüzyıl–M.Ö. 8. yüzyıl arasında Diaohi, M.Ö. 13. yüzyıl–M.Ö. 164 yılları arasında Kolhis, M.Ö. 302–580 yılları arasında İberya Krallığı ve 580-880 yılları arasında İber Prensliği hâkimiyetinde bulunduğu kaynaklarda yer almaktadır.

10. yüzyılın sonlarında günümüzdeki Gürcistan topraklarını kapsayan bir alanda Gürcistan Krallığı kurulmuştur. Gürcistan Krallığı, Bizans İmparatorluğu’nun yanında Selçuklulara karşı savaşsa da krallık Selçuklu hâkimiyetine girmiştir. Moğol istilası yüzünden birçok parçaya ayrılan krallık 15. Yüzyılın ortalarında yıkılmıştır.

Tarih içerisinde Gürcistan, farklı zamanlarda Araplar - Roma İmparatorluğu, Osmanlı - Sasani İmparatorluğu, Osmanlı - Rusya, Rusya - İran rekabetine maruz kalmıştır.

19. yüzyılın başında Rusya İmparatorluğu, Gürcistan üzerinde egemenliği sağlamıştır. Gürcistan üzerindeki Rus hâkimiyeti 1917 yılında meydana gelen Bolşevik Devrimi’ne kadar sürmüştür. Rusya’nın siyasi boşluğa düşmesi ve imparatorluğun parçalanması sonucu 1918 yılında Demokratik Gürcistan Cumhuriyeti ilan edilerek Gürcistan bağımsızlığını kazanmıştır. 26 Mayıs 1918 yılında ilan edilen bağımsızlığın ardından, Demokratik Gürcistan Cumhuriyeti Kızıl Ordu tarafından işgal edilmiş ve 1921 yılında Sovyet cumhuriyeti kurulmuştur. Bu tarihten soğuk savaşın sonlandığı 1991 yılına kadar Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği(SSCB)’nin bir parçası olmuştur. Soğuk savaşın ardından SSCB’nin dağılmasıyla Gürcistan da 9 Nisan 1991 yılında bağımsızlığını ilan etmiş ve Gürcistan Cumhuriyeti kurulmuştur. 9 Nisan günü, Gürcistan bağımsızlık günü olarak kutlanmaktadır.

SİYASİ VE İDARİ DURUMU

Gürcistan 1995 anayasasına göre yönetilen, demokratik cumhuriyet rejimidir. Beş yılda bir devlet başkanı seçilirken, 150 sandalyeden oluşan parlamento ise dört yılda bir yapılan seçimlerle belirlenmektedir.

Gürcistan’da 17 Kasım 2013 tarihinde yeni Cumhurbaşkanının göreve başlamasıyla, anayasada parlamenter sisteme geçişe ilişkin olarak 2010 yılında yapılan değişiklikler de yürürlüğe girmiştir. Yapılan yeni değişiklik ile ülkede hükümet, iç ve dış siyasetten sorumlu ana yürütme organı haline gelmiştir. Bu bağlamda, anayasal sınırlar çerçevesinde en yetkili makam olan cumhurbaşkanının yetkileri önemli ölçüde azaltılırken, Başbakan, Hükümet ve Parlamentonun yetkileri artırılmıştır.

Gürcistan siyasi tarihinde Gül Devrimi olarak bilinen 2003 devrimi Gürcistan için önemli bir yere sahiptir. 1992 yılından beri devam eden Eduard Şevardnadze yönetimi artık halkın tepkisini çekmeye başlamış; hükümetler ve devlet başkanının ailesi yolsuzluklarla birlikte anılmaya başlandı.

2 Kasım 2003 tarihinde yapılan parlamento seçimlerinde hile yapıldığı ile sürülmüş ve Tiflis’te yönetime karşı gösteriler düzenlenmeye başlandı. Mihail Saakaşvili bu gösteri ve protestolarda önderlik yapmaktaydı.

22 Kasımda gösteriler zirveye ulaşmış ve yeni parlamentonun açılışı sırasında, Şevardnadze’nin konuşma yaptığı sırada, Saakaşvili’nin önderliğindeki göstericiler ellerinde kırmızı güllerle parlamento binasına girmişlerdir. Devlet başkanı Eduard Şevardnadze bu gösteri ve baskılara dayanamayarak görevini bırakmak zorunda kalmıştır. 4 Ocak 2004 tarihinde yapılan devlet başkanlığı seçimlerinde Saakaşvili, devlet başkanı seçilmiş ve 25 Ocak’ta görevine başlamıştır. 2007 yılında görev süresinin dolmasına 1 sene varken, istifa eden Saakaşvili 2008'de yapılan devlet başkanlığı seçimlerini ikinci defa kazanarak 2013 yılına kadar Gürcistan devlet başkanı olarak görev yapmıştır.

Son parlamento seçimleri 8 ve 30 Ekim 2016 tarihlerinde iki turlu gerçekleştirilmiş olup, halihazırda Gürcü Rüyası 115, Birleşik Ulusal Hareket 27, Gürcistan Yurtseverler Birliği ise 6 sandalye sahibi olmuştur.

Ülkenin şuanki Cumhurbaşkanı Giorgi Margvelaşvili, Başbakanı Giorgi Kvirikaşvili ve Meclis Başkanı ise Davit Usupaşvili’dir.

Gürcistan toplamda 12 idari birimden oluşmaktadır. Başkent Tiflis, Abhazya ve Acara özerk cumhuriyetleri ile birlikte 9 idari bölge daha bulunmaktadır.

Eskiden Gürcistan’ın bir özerk bölgesi olan Güney Osetya ise en son 2006’da yapılan referandumun ardından bağımsızlığını ilan etmiş ve bölgede sıcak çatışmaların yaşanmasına sebep olmuştur. Günümüzde, Güney Osetya’nın yaklaşık yarısı fiilen devlet başkanı sıfatını taşıyan ayrılıkçı yönetimin lideri tarafından yönetilmektedir. Bölgenin geriye kalan kısmı ise, Gürcistan tarafından atanan Güney Osetya Geçici Yönetimi’nin kontrolünde bulunmaktadır.

EKONOMİK DURUM

Gürcistan, Komünizm yönetimi altında SSCB’ye bağlı en güçlü ekonomiye sahipken, ekonomisinde ciddi sorunlar ve istikrarsızlıkla karşı karşıya kalmıştır.

2003 yılında gerçekleşen Gül Devrimi’nin ardından pazar ekonomisi ve dışa açılıma ağırlık verilmiştir. 2008 yılına kadar düzenli seyreden ekonomik büyüme, 2008 yılında patlak veren Güney Osetya Savaşı sebebiyle Rusya ile yaşanan çatışmaların ardından yavaşlamış ve 2009 yılında küçülmeye başlamıştır.

2010 yılında yüzde 6,4’lük büyüme oranıyla toparlanma sürecine giren Gürcistan ekonomisi bu başarıyı 2011 yılında da devam ettirmiş. 2013'ün ilk iki çeyreğinde bu oran yüzde 2 civarlarında seyretmektedir.

2013 yılı Dünya Bankası verilerine göre, Gürcistan’ın Gayrisafi Yurtiçi Hasılası (GSYİH) 16.14 milyar $ ve kişi başına düşen GSYİH 3,605 $ durumundadır.

Nüfusun yüzde 9,7’sinin yoksulluk sınırının altında yaşadığı ülkede tarım ve turizm ekonomide önemli bir yere sahiptir. Karadeniz’e sahili olan bölgelerde ve ülkenin dağlarında yaşanan yoğunlaşan turizm faaliyetleri söz konusudur. Dünyanın en büyük botanik parklarından birisi olan Batum Botanik Bahçesi Acara özerk bölgesinin başkenti Batum şehrinde önemli bir turizm geliri sağlamaktadır.

Tarımda özellikle narenciye, üzüm ve çay yetiştiriciliği yapılmakta; şarapçılık, metalürji, makine imalat, kimyasal ürünler ve tekstil ürünleri ihraç edilen malların başında gelmektedir.

Ülke enerji ihtiyacını büyük ölçüde ithalat yoluyla karşılamaktadır. Bunun yanında, nehirlerde küçük baraj ve hidroelektrik santraller vasıtasıyla elektrik üretimi yapılmaktadır.

Gürcistan’ın en fazla ithalat yaptığı ülkelerin başında Türkiye gelmektedir. İthalat yapılan diğer ülkeler ise Azerbaycan, Rusya ve Ukrayna’dır.

ÜLKENİN SORUNLARI

Gürcistan bağımsızlığını kazandığı 1991 yılından beri önemli sorunlar ile karşı karşıyadır. Gürcistan’ın özerk bölgeleri olan Abhazya, Acara ve Güney Osetya’da sorunlar günümüze kadar gelmiştir. Özellikle 2008 yılında Güney Osetya’da sıcak çatışmalar yaşanmış ve ülke ekonomisine ciddi zararlar vermiştir.

Abhaz Sorunu ülkenin karşı karşıya kaldığı önemli sorunlardan biridir. Gürcistan’ın bağımsızlığını kazanmasından sonra Abhazya de facto olarak Abhazya Cumhuriyeti adı ile Gürcistan'dan bağımsızlığını ilan etmiştir. Ağustos 1992 tarihinde, Gürcü Milli Muhafız Birliklerinin

Abhazya'nın başkenti Sohum kentine saldırmıştır. Bunun üzerine Abhaz kuvvetleri ve Gürcü Milli Muhafız Birlikleri arasında sıcak çatışmalar yaşanmıştır.

Abhazya’da 3 Ekim 2004 tarihinde yapılan seçimlere hile karıştırıldığı gerekçesi ile eski başbaknın itiraz etmesi ve sonrasında yaşanan gelişmeler ile bölgede gerginlik iyice artmış ve Abhazya sıcak çatışmanın eşiğine gelmiştir. Abhazya Sorunu, Gürcistan’da sınır bütünlüğü açısından günümüzde de siyasi krizlerle varlığını devam ettirmektedir.

Sorunlu diğer bir bölge olan Güney Osetya’da ise 1992'de ilk defa yapılan referandumda Osetlerin yüzde 98'i, 2006 yılında yapılan ikinci referandumda ise yüzde 90'ı bağımsızlıktan yana oy kullanmıştır. Ancak Güney Osetya’nın bağımsızlığını hiçbir ülke tanımamıştır.

Gürcü kuvvetleri 8 Ağustos 2008 tarihinde bağımsızlığını ilan eden Güney Osetya topraklarına girmiştir. Rusya ile doğrudan sıcak temas sağlanmış ve Gürcistan’da seferberlik ilan edilmiştir.

5 gün süren savaş sonucunda Avrupalı devletlerin de araya girmesiyle Rusya ile Gürcistan arasında ateşkes imzalanmıştır. Ateşkesten on gün sonra da Rusya 26 Ağustos’ta Güney Osetya ve Abhazya’nın bağımsızlığını tanıyan ilk devlet olmuştur.

Özerk bölgelerde meydana gelen gelişmeler en çok Gürcistan’ın Rusya ile ilişkilerini etkilemektedir.

Gürcistan’ın dış politikasında Batı’ya yakınlaşması sebebiyle Rusya çıkarlarını tehdit ettiği ve bundan dolayı Rusya’nın Osetlere arka planda desteğini eksik etmediği Gürcü taraflarca ifade edilmektedir. Gürcistan Dışişleri Bakanlığı tarafından, “Rusya, Abhazya ve Güney Osetya’daki ayrılıkçı rejimleri haklı göstermeye ve bütün suçu Gürcistan’ın üzerine atmaya çalışmaktadır” açıklaması yapılmıştır.

Acara sorunu ve Ahıskalı Türklerin Sovyet döneminde sürgün edilmesiyle yaşadığı sorunlar da Gürcistan için henüz tam anlamıyla çözüme kavuşmayan diğer sorunlardır.

ULUSLARARASI SİYASETTE GÜRCİSTAN VE DIŞ POLİTİKASI

Gürcistan küresel siyasette bir taraftan bağımsızlığı kazandığı Rusya diğer taraftan ABD ve Avrupa Birliği ile denge politikası yürütmeye çalışmaktadır. Dış politikada Gürcistan’ın önceliği NATO’ya üye olmak ve Avrupa Birliği ile ilişkilerini geliştirmektir. Ancak diğer taraftan Kafkasya’nın coğrafi yakınlığı ve tarihsel bağları sebebiyle Rusya’nın ilgi alanı olması Gürcistan’ı Rusya ile ilişkilerin normalleştirmeye zorlamaktadır. Bu bağlamda Gürcistan, bir taraftan bağımsızlığını korumak, demokratik bir toplum ve refahın sağlanması için ABD’ye yakınlaşarak NATO ve AB ile yakın bağlar kurmak isterken, diğer taraftan da tam bağımsız bir ülke olması ve toprak bütünlüğünü sağlamak için Rusya ile ilişkilerini iyi tutmaya çalışmaktadır.

2004 ve 2013 yılları arasında iki dönem cumhurbaşkanlığı yapan Mihail Saakaşvili’nin “NATO’nun bir parçası olmak istiyoruz. Ancak birçok doğal neden ötürü Rusya hala en yakın dostumuzdur” açıklaması Gürcistan’ın takip ettiği Batı-Doğu arasında denge politikasının somut bir dışavurumudur. Gürcistan, Güney Osetya ve Abhazya sorunlarına rağmen Rusya ile enerji, turizm, ulaştırma ve ikili ticaret alanlarında işbirliğini geliştirme yoluna gitmektedir.

Gürcistan dış politikasında her ne kadar Rusya faktörünü göz önünde bulundurarak hareket etse de Gül Devriminden sonra Gürcistan Batıya kendisini daha yakın hissetmiştir. Bu bağlamda Gürcistan kendisini Hristiyan dünyasının ileri karakolu olarak görmektedir. “Avrupa burada başlar” söylemi ve kamu binalarında Avrupa Birliği bayraklarının olması Gürcistan’ın kendisini ‘Avrupalı’ bir devlet olarak gösterme çabasını ifade etmektedir.

TÜRKİYE – GÜRCİSTAN İLİŞKİLERİ

Gürcistan, Türkiye'nin Azerbaycan ile birlikte en az sorun yaşadığı ve Türkiye’nin kuzeydoğusunda bulunan komşusudur. Gürcistan, Türkiye’nin Kafkasya ve Orta Asya bölgesine açılan kapısı durumundadır. ‘Dost ve kardeş’ ülke olan Azerbaycan ile kara bağlantısı Gürcistan üzerinden sağlanmaktadır. İki ülke arasındaki kara bağlantısında Artvin ili Hopa ilçesi sınırlarında bulunan Sarp Sınır Kapısı kullanılmaktadır.

Türkiye ve Gürcistan arasındaki bu coğrafi yakınlık ile birlikte iki ülke arasındaki ilişkilerin geçmişi Osmanlı dönemine kadar dayanmaktadır. Geçmişten günümüze Türkiye ve Gürcistan arasında savaş yaşanmamıştır. Gürcistan’ın bağımsızlığını kazandığı 1991 yılından günümüze kadar Türkiye ve Gürcistan arasında yakın ilişkiler kurulmuştur. Özellikle Gürcistan’ın piyasa ekonomisine girmesiyle Türkiye üzerinden Batı ülkeleri ile ilişkiler geliştirilmiştir. Gürcistan ve NATO arasındaki ilişkilerin kurulması ve işbirliğinin geliştirmesinde Türkiye aktif bir rol almıştır.

Günümüzde Türkiye ve Gürcistan arasında vizelerin kaldırılmış olması ve pasaportsuz geçişin sağlanması iki ülke arasında ilişkileri daha da geliştirmiştir.

İki ülke arasındaki coğrafi yakınlık, kültürel yakınlığı da beraberinde getirmiş toplumlar arasındaki bağları da geliştirmiştir. Özellikle Gürcistan’a yakın Karadeniz şehirlerinde Gürcülerin yaşaması ve yine Gürcistan’da Türklerin var olması iki toplumu birbirine yakınlaştırmış.

Türkiye’nin Türk Hava Yolları ve Türk dizileri vasıtasıyla Gürcistan üzerinde ‘yumuşak gücü’ söz konusudur. Gürcü halk, Türk dizilerine ilgi göstermekte ve birçok Türk dizisi Gürcü televizyonlarında yayınlanmaktadır.

Ekonomik alanda da iki ülke arasındaki ilişkiler üst düzeydedir. Türkiye, 2015 yılı itibariyle yüzde 15'lik ticaret hacmiyle Gürcistan’ın dış ticarette en büyük ortağı konumundadır. 2015 yılı itibariyle iki ülke arasında 1,5 milyar dolarlık ticaret hacmi ve Türkiye'nin 1,14 milyar dolarlık ticaret fazlası bulunmaktadır.

Öte yandan Bakü-Tiflis-Ceyhan (petrol) ve Bakü-Tiflis-Erzurum (doğalgaz) boru hatlarının iki ülke üzerinden geçmesi uzun vadede iki ülke arasındaki ilişkilerin seyrini olumlu yönde etkilemektedir.

SONUÇ

Gürcistan, Güney Kafkasya’da doğu ve batı ilişkilerinde jeostratejik öneme sahiptir. Sanayileşmenin yetersiz olduğu ve tarımsal nüfusun fazla olduğu ülkede ekonomi, turizm ve tarıma dayanmaktadır. Gürcistan iç siyasetinde siyasi ve ekonomik kurumlarda aksamalar söz konusudur.

1991 sonrası toprak bütünlüğünü korumaya çalışmakta Abhazya, Acara ve Güney Osetya bölgelerinde sıcak çatışmalar yaşanmasa da söz konusu sorunların varlığı devam etmektedir.

Dış politikada önceliğini NATO ve AB’den yana kullanmakta, ekonomik refah ve tam bağımsızlık için Batı ile ilişkilerini geliştirmekte, ülke bütünlüğü ve iç sorunlarının çözümü için Rusya ile çatışmadan kaçınmaktadır.

Nasrettin GÜNEŞ

KAYNAKÇA:

• “GÜRCİSTAN: Jeopolitik, Jeokültürel, Jeoekonomi”, Prof. Dr. Gökhan KOÇER, (Orta Asya ve Kafkasya Rekabetten İşbirliğine – Der: Tayyar Arı, 2010)
• “Gürcistan Ülke Bülteni”, 2012, Türk-Gürcü İş Konseyi, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu
• “Bağımsızlıktan Sonra Abhazya ve Güney Osetya'yı Anlamak”, Prof. Dr. Erol TAYMAZ, İktisat Bölümü, Orta Doğu Teknik Üniversitesi
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı:

  http://www.mfa.gov.tr/sub.tr.mfa?7cfb30f5-8362-482a-b57c-6c0ea5890160

https://www.ilimvemedeniyet.com/bitmeyen-kanli-surgun-1944-ahiska-surgunu.html