DOĞU'NUN SAZLARI 1: YÜREK ZARINDAN YÜREK SIZLATAN BİR SAZ, TAR..

İran, Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan ve Türkiye'de kullanılan, yürek dağlayan bir sazdır tar...

Farsça "tel" manasına gelen tar, Farisiler ile Azeriler arasında aidiyet kavgasına maruz kalmıştır. İranlılar tarı diz üzerinde çalmaktadırlar. Azeriler ise 19. asırda çanak kısmını yeni bir forma kavuşturarak göğüs üzerinde çalınabilir hale getirmişlerdir. İran'da kullanılan tar 5 telli olup Azerilerin kullandığı tar 11 tellidir.

Türkiye'de genellikle Azeri tarı kullanıldığı için Türkçe literatürde bir Türk çalgısı olarak geçmektedir. Tardan bahsederken her ne kadar Kürdler pek anılmasa da İran'da yaşayan Kürdler tarafından da geleneksel müzik icrasında kullanılır.

Lakin biz bu sazın şu kavme ve ya bu kavme ait oluşu ile değil hangi coğrafyaya, hangi toprağa, hangi suya ait olduğu; kimlerin acılarına, kederlerine, ağıtlarına tercüman olduğu ile ilgiliyiz.

[caption id="attachment_3387" align="alignleft" width="294"] hossein-alizadeh-2 İranlı virtüöz Hüseyin Alizade tarı ile[/caption]

[caption id="attachment_3388" align="alignright" width="314"] 220px-meshadi_jamil_amirov Azeri tarzen Cemil Emirov tarı ile[/caption]

Tar, dut ağacından oyma olarak yapılır ve ön kısmı dana yüreğinin zarı ile kapatılır. Sapında 22 perde bulunmaktadır. Sesin tonunu oyma dut teknesi, sesin rengini ve o nazlı dalgalanışını da yürek zarı vermektedir. Acılı inilemesinin kaynağı o zardır. Yürek zarı, bir benzer şekilde Anadolu'da kullanılan kabak kemanede ve yine İran/Azerbaycan'da kullanılan 'kemança'da da kullanılır. Bambaşka bir hava katar icraya. Yürek zarına tellerin verdiği titreşim bizim yüreklerimizde ince bir sızıya sebep olur. İran'da Hüseyin Alizade, Muhammed Rıza Lütfi ve Mecid Derahşani; Azerbaycan'da da Ramiz Guliyev tar icrasında dinlenesidir. Hem görsel hem işitsel manada müthiş keyif vermektedir. Tarifi zor bu duyguları anlatmaya çabalamaktansa birkaç tar icrasının linkini paylaşarak sizleri bu nadide saz ile baş başa bırakıyorum.

Not: En aşağıya biri Azerbaycan televizyonunda diğeri TRT'de yayınlanmış iki kısa tar yapımı belgeseli ekliyorum. Merak edenler keyifle izleyebilirler.