EFT Sistemi Türk lirası üzerinden yapılan ödeme işlemlerinin bankalar arasında elektronik ortamda gerçek zamanlı olarak gerçekleştirilmesini ve gerçek zamanlı mutabakatını sağlayan bir sistemdir. 1992 yılında işletime geçen ilk EFT Sistemi, 2000 yılında gerçekleştirilen yeniden yapılandırmayla yerini ikinci nesil EFT Sistemine bırakmıştır. TCMB teknik birimleri tarafından geliştirilen üçüncü nesil EFT Sistemi de 2013 yılında işletime alınmıştır.

EFT Sisteminde gerçekleşecek işlemlere ilişkin herhangi bir alt veya üst limit bulunmaması ve düşük tutarlı ödeme işlem adedinin toplam ödeme işlemleri içindeki payının oldukça yüksek olması, yüksek tutarlı ve acil ödemelerin gerçekleşmesinde bir risk unsuru oluşturmaktaydı. Bu nedenle 7 Aralık 2012 tarihinde işlevsel bir ayrıma gidilerek, EFT Sisteminin Müşteriler Arası TL Aktarım Sistemi ve Bankalararası TL Aktarım Sistemi olmak üzere iki bileşene ayrılması sağlanmıştır. Müşteriler Arası Türk Lirası Aktarım Sistemi bileşeninde bankaların müşterileri adına gerçekleştirdikleri ödemeler, Bankalararası Türk Lirası Aktarım Sistemi bileşeninde ise bankaların birbirleri arasında gerçekleştirdikleri ödemeler ile yurt dışı finansal kuruluşlara sağladıkları muhabirlik hizmetlerine ilişkin bankacılık ödemeleri gerçekleştirilmektedir. Her iki bileşen de TCMB tarafından oluşturulan yazılımlarla hizmet vermektedir.

TCMB tarafından 2000 yılında kurulan Elektronik Menkul Kıymet Transfer (EMKT) Sistemi ise; menkul kıymetlerin bankalar arasında aktarımının ve mutabakatının, elektronik ortamda gerçek zamanlı ve kaydi olarak yapılmasını sağlar. TCMB Ödeme Sistemleri yeniden yapılandırma programı çerçevesinde geliştirilen ikinci nesil EMKT Sistemi 12 Temmuz 2013 tarihinde hizmete alınmıştır.

EMKT Sisteminde Devlet İç Borçlanma senetleri (DİBS), likidite senetleri gibi menkul kıymetlere ilişkin işlemler yapılmaktadır. EMKT Sisteminde yapılan işlemlerde ödeme karşılığı teslimat ilkesi geçerlidir. Bu ilke kapsamında, menkul kıymet aktarımı, ancak ve ancak söz konusu menkul kıymete ilişkin fon aktarımı gerçekleştiğinde yapılmakta, EMKT ile EFT Sistemleri bağlantılı bir şekilde çalışırken EMKT Sisteminde gerçekleşen işlemlerin ödeme ayağı EFT Sistemi üzerinden gerçekleştirilmektedir.

EFT ve EMKT Sistemleri birbirleriyle tümleşik olarak çalıştıklarından ve ortak bir arayüz üzerinden erişildiklerinden genellikle tek sistem olarak EFT-EMKT Sistemi olarak adlandırılırlar. Banka, EFT-EMKT Sisteminin hem sahibi hem de işletim sorumlusudur. 5411 sayılı Bankacılık Kanunu uyarınca Türkiye’de faaliyette bulunan bankalar, TCMB onayı ile EFT-EMKT Sistemine katılımcı olabilmektedir. Ayrıca MKK (Merkezi Kayıt Kuruluşu) EMKT Sisteminin katılımcısıdır. EFT-EMKT Sisteminin kuralları 1211 sayılı Merkez Bankası Kanununa dayanılarak hazırlanan “TCMB Ödeme Sistemleri İşletim Kuralları” ile belirlenmiştir.

Merkez Bankasının yurt içi bankalar arası para piyasası ve menkul kıymet işlemlerinin mutabakatı EFT-EMKT Sisteminde gerçekleştiğinden Merkez Bankasının para politikasının uygulanmasında kritik role sahiptir. EFT-EMKT Sistemi ayrıca, ticari ödemelerin gerçekleştirilmesinde ve finansal piyasa işlemlerinin mutabakatının sağlanmasında önemli bir araçtır. Çekle ödemeler, kredi kartı işlemleri ve Borsa İstanbul’da gerçekleşen menkul kıymet işlemlerinin Takasbank hesaplarında yapılan netleştirmesinin nihai mutabakatı EFT-EMKT Sisteminde yapılmaktadır.

EFT-EMKT Sisteminin olağanüstü durumlar için güncel kılavuzları mevcut olup, katılımcılarla paylaşılmaktadır. Söz konusu kılavuzlar doğrultusunda Merkez Bankasında, ilgili teknik ve operasyon birimlerince ödeme sistemlerinin işleyişinde kesintilere yol açacak çeşitli senaryolara ilişkin olağanüstü durum testleri düzenli olarak yürütülmektedir.

TCMB tarafından EFT-EMKT Sisteminin donanım ve yazılımlarına ilişkin yatırım ve işletim giderlerinin karşılanması amacıyla sistemden geçen mesajlardan ücret alınmaktadır. Ücretlendirmeye ilişkin detaylar TCMB Tarifeler Yönetmeliği ve eki Tarife Cetvelinde yer almaktadır.

Ayrıca EFT-EMKT Sisteminin Uluslararası Ödemeler Bankası (Bank for International Settlements, BIS) bünyesinde yer alan Ödemeler ve Piyasa Altyapıları Komitesi (Committee on Payments and Market Infrastructures, CPMI) ve Uluslararası Menkul Kıymet Komisyonları Organizasyonu (International Organization of Securities Commission, IOSCO)  tarafından ödeme sistemleri, menkul kıymet mutabakat sistemleri, merkezi karşı taraflar, merkezi saklama kuruluşları ve veri depolama kuruluşları gibi finansal altyapı kuruluşları için belirlenen Finansal Piyasa Altyapısına İlişkin Prensiplere göre değerlendirildiği belgeye buradan ulaşılabilir.

Kaynak: TCMB Sözlüğü