Demografi, belirli bir bölgede nüfusun durumunu, yapısını ve dinamik özelliklerini inceleyen bilim dalıdır. Kısaca Fikirtepedeki mevcut nüfusun yaş, cinsiyet, evlilik durumu, eğitim durumu ve sosyo-ekonomik durumuna ait Türkiye İstatistik Kurumu verileri aktarılacaktır.

Fikirtepe İstanbul’un Kadıköy ilçesine bağlı bir mahalledir. Hasanpaşa Otosan fabrikasının, çeşitli tamircilerin, küçük üreticilerin ve hurdacıların bulunduğu eski Hasanpaşa semtinin hemen yakınındadır. Bu nedenle yoğun göç alarak büyük bir yerleşim yeri haline gelmiştir. Yoğun göçün getirisi olarak ortaya çıkan konut yetersizliği, bölgede gecekondulaşmayı arttıran önemli unsurlardan biri olmuştur. Bölge, 1. Derecede deprem bölgesi kuşağı içinde olduğu için Afet Yasası kapsamına alınmıştır. Fikirtepe’nin Afet Yasası kapsamına alınmasının hemen ardından yıkımlar ve yeni proje hazırlıklarına yönelik çalışmalar başlatılmıştır. Kentsel dönüşüm çalışmalarının başlaması bölgede nüfusun azalmasına etki eden en önemli faktör olmuştur.

Güncel nüfusu 9069’dur. Yıllara göre inceleyecek olursak kentsel dönüşümün başladığı yıldan itibaren nüfusun azaldığını görmekteyiz. Sayısal olarak baktığımızı zaman ise kentsel dönüşüm çalışmaları başlamadan önce yani 2007-2009 yıllarında nüfus yaklaşık 20-21 bin civarı iken günümüzde bu rakam 9 bine kadar düşmüştür.

Bölgede Kadın erkek nüfusu oranına bakıldığında bir eşitlik söz konusu olduğu söylenebilir. Sayısal olarak da nüfusun yaklaşık 4.300 küsuru kadın iken 4700 küsuru erkektir.

Genç yaşlı oranını ele alındığında ise genç ve yaşlı nüfusun az olması dikkat çekmektedir. Bölgedeki gençlerle ile ilgili sunumu ilerleyen oturumlarda arkadaşlarımız aktaracaktır. Bölgedeki nüfusun %78’i orta yaşlı insanlardan oluşmaktadır.

Geçmişte insanların iş imkanının varlığı sebebiyle aileleriyle göç ettiği bölgede hala evli nüfusun fazla olduğunu görmekteyiz. Nüfusun 7427si evli, 4312 si bekar, 717 si boşanmış ve 727sinin de eşi vefat etmiştir.

Eğitim düzeyi açısından baktığımızda eğitimsiz ya da eğitim durumu bilinmeyen kişilerin oranı %15, ilkokul-ortaokul-lise mezunlarının oranı %73, Üniversite ve üstü kişilerin oranı %12’dir. Aslında üniversite ve üstü eğitim almış insanların azlığı beklenilebilecek bir durum denilebilir. Çünkü zaten insanlar bu bölgeye genellikle fabrika, küçük üreticilik hurdacılık gibi alanlarda çalışmak için göç edip yerleşmişlerdir.

Son olarak bölgeyi sosyo-ekonomik statü açısından ele alalım.

Ses ölçeği ilk bakışta bireye ait bir özellik olarak görülse de Türkiye ve diğer birçok ülkede hane düzeyinde şekillenen ve tecrübe edilen bir olgudur. Türkiye’de aile hâlen çocuk yetiştirme merkezli olarak düşünüldüğünden kadınların evde kalıp erkeğin çalışması söz konusudur. Benzer şekilde hane bireylerinden birisi yoğun mesai gerektiren bir işte çalışıyorsa diğerinin bunu telafi edici daha az yoğun ve belki de statüsü ve geliri daha düşük bir işte çalışması da sık rastlanan bir durumdur. Bu sebeple Türkiye için geliştirilen bir SES endeksinin hane düzeyinde olması gerekmektedir.

SES ölçeği oluşturulurken önemli bir husus endekse dahil edilecek değişkenlerin belirlenmesidir. Bu bağlamda kuramsal olarak eğitim, meslek, gelir, otorite ve mülkiyet gibi değişkenlerin SES üzerinde etkili olan temel değişkenler olduğu kabul edilmektedir. Ancak bu değişkenlerin etki düzeylerinin ve etki biçimlerinin toplumdan topluma, zamandan zamana ve bağlamsal olarak farklılaşması söz konusudur.

Tüses’in bileşenlerini oluşturan değişkenler ise eğitim meslek ve gelirdir.

Türkiye Sosyo-ekonomik Statü Endeksi kapsamında Fikirtepe mahallesine baktığımızda bölgede genelleme yapabileceğimiz bir sınıf yoktur. Tabi bu konuda net yorumlar yapabilmek için daha derinlemesine bir araştırma yapılması gerekmektedir. Ancak sahada bulunduğum süre içerisindeki görüşme ve gözlemlerimden örnekler vererek bir taslak sunucağım.  Bölgede farklı meslek, gelir ve eğitim seviyelerine sahip insanlar bir arada oturmaktadır. Örneğin; Boşaltılan evlere daha ucuz kira karşılığında oturan ve burada enformel iş alanlarında ( kağıt toplayıcılığı, hurdacılık, otosanayi) çalışan göçmenlerin ya da yine ucuz kira etkeninden dolayı Türkiye’nin çeşitli bölgelerinden gelen ve burada aile geçiminin günlük işlerle sağlandığı ailelerin alt sınıfa ait olduğunu söyleyebiliriz.

Bu konuda verilebilecek en güzel örneklerden biri ise rezidanslardır. Fikirtepe’deki rezidanslar farklı statüdeki insanları bir bütünde toplayan konutlar halindedir. Bir katta beyaz yakalı olarak nitelendirdiğimiz plaza çalışanları ya da yüksek gelirli ‘rezidans kültürüne’ hakim insanlar yaşamaktayken bir tarafta ise kentsel dönüşüm sonrası buraya yerleşmiş genelinde aidatı dahi ödemekte zorlanan veya camı açıp rahatlıkla örtü silkeleyebilen ve hatta bir aparatı cama sabitleyip çamaşır asabilen bir kesim yaşamaktadır.

Sonuç olarak Fikirtepe’deki tamamlanmamış kentsel dönüşüm alt-orta ve üst sınıfa ait olan insanları bir arada yaşamasına sebep olmuştur.

Kader YILDIRIM