Tek yönlü bir ilişki vardır. Milletlerarası hukukun iç hukuku etkilemesi önemlidir. Diğer türlüsü teorik olarak mümkün ama pratik olarak değildir. Bir devletin kabul ettiği kural -milletlerarası bir kural- iç hukuka uygulanır mı?
1- Milletlerarası hukukun uluslararası alanda üstünlüğü tartışılmaz çünkü üstündür. Bir devlet milletlerarası hukukundan doğan yükümlülükleri sunarken iç hukuktaki mazeretleri gösteremez çünkü uluslararası hukuk üstündür.
2- Uluslararası hukuk devletlere kabul ettiği uluslararası hukuk kurallarını iç hukukunun bir parçası ‘yada’ bir iç hukuk kuralı haline getirilmesine zorunluluk getirmez. Neden iç hukuk kuralı haline getirmedin diye sormaz, Neden uygulamadın diye sorar.
3- Uygulamada farklılıklar olabiliyor. –Kuvvet ayrılığı ilkesi- Bu olmadan demokratik devlet olmak zordur. Cumhuriyet kurulmadan önceki sistem kuvvetler birliğiydi. Kuvvet ayrılığı ilkesi yüzünden devletlerin farklı uygulamaları vardır, . Uluslararası hukuk kurallarını devlette, genelde yürütme işlevi yapar. Esasen dış işleriyle ilgilidir. Yürütmenin yaptığı bu görev anayasal bakımdan uluslararası hukuk kuralını, iç hukuk kuralı olarak kabul ederse yürütmenin yasama faaliyeti -yetki gaspı- yapmış olursunuz. Yürütme yasamanın alanına girerse yetki gaspı olur. Bunun önlenmesini sağlayacak mekanizmalar kurarlar. Yasamaya bir yerde görev vererek buna dahil etmeye çalışırlar. Eğer dahil etmezlerse bunu iç hukuk kuralı olarak kabul edemezler.
4- Uluslararası hukuk kuralı iç hukukta uygulanır demişse; bu o uluslararası hukuk kuralının iç hukukta uygulandığı anlamına gelmez. Pratikte hayata geçmeyebilir. Anlaşmanın iç hukukta uygulanması için self-executing (doğrudan uygulanabilir) bir anlaşma olması gereklidir. Bunun tersi olan anlaşmalar ‘program’ veya ‘çerçeve’ antlaşmalarıdır.
Program Anlaşma’: ileriye dönüktür ve devletler bunu yapmak zorunda değillerdir. İleriye dönük hedefler belirlerler. En güzel örneği ‘Avrupa Sosyal Şartı’dır.
Çerçeve Antlaşma: genel bir çerçeve çizilir. Devletler kabul ettikleri kurallarla doldurulur. Uygulanabilir olması için iç hukuk işlemleriyle çerçevenin içini doldururlar. Örneğin; kanun çıkartarak.
*Bir antlaşma çerçeve ve programsa zaten direk uygulanabilir değildir diyebilirsiniz
5- İç hukuk uygulayıcılarının uluslararası hukuku bilmemesidir. Uluslararası hukuk kuralı bu yüzden iç hukukta uygulanamayabiliyor.
YUSUF TANER KILAVUZ