İlimin Tarifi

İlim bilinen bir şeyi mahiyeti üzere idrak etmektir. Bir kimseye bir şey kendi mahiyeti üzere tebayün ettiğinde o kimse o şeyi bilmiş olur.

İlimle İlgili Ayetler:

Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor:

“İçinizde nur ve hidayet bulunan Tevrat’ı biz indirdik. Kendilerini (Allah’a) teslim etmiş olan Nebiler, Yahudiler hakkında onunla hükmediyorlar, keza Allah’ın kitabını muhafaza etmekle görevlendirilmiş olmaları sebebiyle din adamları ve âlimlerde, o kitaba göre hüküm veriyorlar ve onun, Allah’ın kitabı olduğuna şahitlik ediyorlar. Hal böyle olunca insanlardan korkmayın da benden korkun ve ayetlerimi yok pahasına satmayın. Herkim Allah’ın indirdiğiyle hükmetmezse, Onlar kâfirlerin ta kendisidir.”

Maide 44

Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor:

“Onların izleri üzere önceden gönderilmiş olan Tevrat’ı tasdik edici olarak Meryemoğlu İsa’yı göndermiş ona da, hem kendinden önce gönderilmiş Tevrat’ı tasdik etmesi, hem de Allah’tan korkanlara hidayet ve öğüt alması için, içinde hidayet ve nur bulunan İncil’i vermiştik.”

Maide 46

Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor:

“Allah’a ve Rasulüne ve indirdiğimiz nur’a iman edin. Allah, yaptıklarınızdan hakkıyla haberdardır.”

Teğabün 8

İlmin elde ettiği yollar 5 tanedir. Havasu’l-Hamse yani 5 duyu. Bunlar kalpte toplanıldığında bilgi elde edilmiş olur. İlmi Allah’ın kitabından öğrenenler buna akıl derler hâlbuki bu kalptir. Örneğin; Âdem’in meleklere karşı olan ilmi, onlara olan üstünlüğüdür. Allah-u Teâlâ meleklere:

“Yeryüzünde bir halife yaratacağım dediğinde melekler ona: Yeryüzünde bozgunculuk yapacak birini mi yaratacaksın demişlerdi.” Ve Allah-u Teâlâ onlara:

“Siz bilmezsiniz ben bilirim” demiş ve Âdemi yaratmıştı. O’na belirli bir ilim vermişti. Meleklerden, ona öğrettiği ilmi söylemesini isteyince Melekler tevbe etmişlerdi ve Âdem onlara isimleri okuyunca melekler Âdem’in kendilerinden fazla ilmi olduğunu anlamışlardı.

İlmin kalple orantılı olduğuyla ilgili bir ayet:

Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor:

“İçlerinde seni dinleyip de yanından çıktıkları zaman, kendilerine ilim verilmiş olanlara “az önce ne söyledi?” diyenler vardır. İşte bunlar, Allah’ın kalplerini mühürlediği kendi heveslerine tabi olan kimselerdir.”

Muhammed 16

Kul günah işlediği zaman onun kalbinde siyah bir nokta olur. Tevbe ederse o nokta kaybolur. Tekrar günah işler ve inkârında devam ederse aynı nokta tekrar olur. İmam Şafi (Rahmetullehi Aleyh) şöyle dedi:

Vekiye, hafızamın kötülüğünü şikâyet ettim. Bana masiyetlerimi terk etmemi öğütledi.

İlim Nurdur

Allah’ın nuru isyankâra verilmez, diye haber verdi. İlim nurdur. Onunla insanlar cehalet karanlığından kurtulurlar. İlim, hem maddi, hem manevi aydınlıktır. İlimle kalbin karanlığından da kurtulunur.

İlmin yeri kalptir:

Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor:

“Kâfirler istemese de Allah nurunu tamamlayacaktır.”

Saf 8

İlim Öğrenmek

İlim öğrenmekle ilgili Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:

“Kim ilim talebi için yolculuk yaparsa Allah onu cennete götürecek yola sokar. Muhakkak ki melekler kanıtlarını ilim talebesi üzerine gererler. Bu onlardan razı oldukları içindir. Muhakkak ki gökte ve yerde bulunanlar ilim talebesi için istiğfar ederler. Hatta denizdeki yunus balığı bile. Âlimin abide üstünlüğü bedir gecesinde ayın yıldızlara üstünlüğü gibidir. Şüphesiz ki âlimler Nebilerin varisleridir. Nebiler, geriye ne dirhem, ne de dinar bırakıyorlar. Onlar ancak ilmi miras olarak bırakırlar. Kim ondan alırsa büyük bir pay ve kazanç almış olur.

Buhari 10, Ebu Davud 1, Tirmizi 19, İbni Mace 7

Allah’ın ilmi hakkında bir kaç ayet:

Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor:

“Eğer yeryüzündeki her bir ağaç kalem, yedi denizle desteklenen bir denizde mürekkep olsaydı, yine de Allah’ın sözleri yazmakla bitmezdi. Doğrusu Allah üstündür, âlimdir.”

Lokman 27

Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor:

“(Allah) onların geçmişleri de, geleceklerini de bilir. Onların ilmi ise onu kuşatmaz.”

Ta-Ha 110

Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor:

“Senin Rabbin çok bilgili yaratıcıdır.”

Hicr 86

İlim öğrenmemek ikiye ayrılır:

1) Farzı Ayn:

Yapılması mecburi olan farzlardır. Yani öğrenilmesi zorunlu ilimler, ilimde öğrenilmesi şart kısımlar vardır.

İmanın Şartları

1. Allah’ın varlığına, birliğine inanmak.
2. Meleklere inanmak.
3. Nebilere inanmak.
4. Kitaplara inanmak.
5. Kaderin hayırının ve şerrinin Allah’tan geldiğine inanmak.
6. Ahiret gününe inanmak.

İslam’ın Şartları

1. Kelime-i şehadet getirmek.
2. Namaz kılmak.
3. Oruç tutmak.
4. Zekât vermek.
5. Hacca gitmek.

Kelime-i şehadeti getiren kişi Müslüman olur. Yahutta hemen hemen aynı manaya gelen “Lailahe illallah Muhammeder Rasulullah” dediği an Müslüman olur.

Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:

“İlim talebi her Müslüman erkeğe ve kadına farz kılınmıştır.”

Taberani Mucemu’l-Evsad 9

Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:

“İlim öğrenirken ölen kişi cennette benimle arasında bir derece vardır.”

Darimi 1/100

Ali (Radiyallahu Anh) şöyle dedi:

“Din dört şeyle kuvvetlenir:

• 1) İnsanlara ilim öğreten âlim,
• 2) Cimrilik etmeyen zengin,
• 3) Dünya karşılığında ahiretini satmayan fakir,
• 4) İlim öğrenmeye karşı büyüklenmeyen cahil.

Eğer âlim ilmini gizler, zengin malından cimrilik eder, fakir dünyası karşılığın da ahiretini satar ve cahil ilim öğrenmeye karşı büyüklenirse gerisin geriye döner.

İlim Öğrenmede Nöbetleşme

Ömer bin Hattab (Radiyallahu Anh) şöyle demiştir:

“Ensardan bir komşum ile beraber Beni Ümeyye bin Zeyd yurdunda idim. Bu Medine’nin Asali denilen semtindedir. Bir şey öğrenmek ümidiyle Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’in yanına nöbetleşerek giderdik. Bir gün o gider, bir gün ben giderdim. Ben gittiğim zaman o gün vahiy vs. dair ne duyarsam haberini komşuma getirirdim. O da gittiği zaman böyle yapardı. Ensari arkadaşım birgün dönüğünde kapıyı pek şiddetli çalarak:

−Burada mı?” diye sordu ben korktum.

Yanına çıktım bana:

−Büyük bir olay oldu, Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) hanımlarını boşadı dedi.

Ömer (Radiyallahu Anh):

−Ben zaten böyle bir olay olacağını zannedip duruyordum dedi.

Sabah namazını kılınca giyinip kuşandım sonra Medine’ye Hafsa’nın yanına gittim. Baktım ki ağlıyor.

Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) sizleri boşadı mı? diye sordum.

Hafsa:

−Bilmiyorum dedi.

Sonra Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’in yanına girdim ve hanımlarını boşadın mı dedim?

Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem):

−“Hayır” dedi.

Bunun üzerine bende:

−Allah-u Ekber dedim.”

Buhari 7

2) Farzı Kifaye:

Her Müslümanın yapmak zorunda olmadığı şeylerdir. İlimde de öğrenilmesi zorunlu olmayan konular olabilir. Allah (Azze ve Celle) şöyle buyuruyor:

“Mü’minlerin hepsi birden toplanıp seferber olacak değillerdir. Her topluluktan bir gurubun toplanıp dini iyice öğrenmeleri ve kavimleri kendilerine dönüp geldikleri zaman Allah’ın yasakladığı şeylerden sakınanlar için onları uyarmaları gerekmez mi?”

Tevbe 122

Allah cihad edenlere Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’in yanına bulundukları ve cihadda oldukları zaman da yeni inen hükümlerle inzar edildikleri vakit onu kabul etmeleri farz kılınmıştır. Ayette, Allah kullarına farz kıldığı ubudiyeti yerine getirmelerini iki kısma ayrılır:

Birinci Kısım: Cihad topluluğu

İkinci Kısım: Dinde fukuha topluluğu

Allah-u Teâlâ dinin ayakta durabilmesini bu iki tarifenin kıyamına bağlamıştır. Bu iki tarife emir sahipleri, yani ehli cihad ve ehli ilim’dir. Cihad tarifesi oturanlar adına cihad eder, ilim tarifesi de cihad edenler adına şeriat ve ona taalluk eden ilimleri öğrenerek onları korur ve muhafaza eder.

Ayetin manası: Her fırkadan bir taife memleketlerinden ayrılıp dini ilimler tahsil; ederek, fıkha çalışmalı ve memleketlerinin de oturanları inzar etmelidir. Ayetin bir manası da Mü’minlerin hepsinin ilim için sefere çıkması gerekmez. Onlardan her fırkadan bir taife ilme çıkmalıdır, şeklindedir.

İlim Tahsil Ederken Niyet

Bu Konu İle İlgili Hadisler

(1) Ebu Hureyre (Radiyallahu Anh) şöyle dedi:

Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’in ettiği dualardan biriside şu idi:

“Allah’ım! Fayda vermeyen ilimden, kabul edilmeyen duadan, korkmayan kalpten ve doymayan nefisten şüphesiz sana sığınırım.”

İbni Mace 250

(2) Ebu Hureyre (Radiyallahu Anh) şöyle dedi:

“Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem):

‘Allah’ın rızasının kazanılması için talep edilmesi gereken bir ilmi öğrenen bir kimse, sırf dünya menfaati için bu ilmi öğrenecek olursa kıyamet günü cennet kokusunu bulmayacaktır’ dedi.”

İbni Mace 252

(3) Huzeyfe (Radiyallahu Anh) şöyle dedi:

“Ben Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem):

‘Âlimlere karşı böbürlenmek övünmek veya cahillerle münakaşa etmek ve yahut halkın teveccühünü kendinize çevirmek için ilim öğrenmeyiniz. Kim böyle yaparsa o kimse ateştedir’ buyurdu.”

İbni Mace 259

(4) Ömer bin Hattab (Radiyallahu Anh) şöyle dedi:

“Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem):

‘Ameller ancak niyetlere göredir. Herkesin niyet ettiği ne ise eline geçecek olan ancak odur. Artık elde edeceği bir dünyalık veya nikâhlayacağı bir kadından dolayı hicret etmiş bir kimse varsa (Allah’ın ve Rasulünün rızasını değil) hicretinin sebebi elde edeceği şeyeler içindir’ buyurdu.”

Buhari

(5) Ömer bin Hattab (Radiyallahu Anh) şöyle dedi:

“Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem):

‘Ameller niyetlere göredir. Bir kimse niyet ettiği ne ise eline geçecek olan ancak o dur. Artık herkimin hicreti Allah’a ve Rasulüne ise onun hicreti Allah’a ve Rasulüne’dir. Herkim de elde edeceği dünyalık veya evleneceği kadın için hicret etmiş ise onun hicreti de o sebepledir’buyurdu.”

Müslim 1907

Evet, ameller niyetlere göredir. Örneğin; Dünya için ilim öğrenenlerin en başında Karun gelmektedir. Kâfirler içinde en fazla zenginliğe sahip olan da odur. Karun Tevrat’ı ezbere biliyordu. Bu yüzden gariplere “Bu zenginlik bana ilmimden dolayı verildi.” diyordu. İlim Allah için öğrenilmelidir. Niyetimiz her zaman sahih olmalıdır.

İlim Tahsilinin Fazileti

Bu Konu İle İlgili Hadisler

(1) İbni Şihab dedi ki: Humeyd ibni Abdurrahman şöyle dedi:

“Ben Muaviye İbni Ebu Süfyan’dan hutbe yaparken işittim şöyle diyordu:

−Ben Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’den işittim:

‘Allah herkimin hayrını isterse ona din hususunda büyük bir anlayış verir. Ben yalnız tahdis ediciyim. Veren ise Allah’tır. Bu ümmet Allah’ın emri zuhur edinceye kadar Allah’ın dini üzerine hep sebat edip duracak ve kendilerine muhalefet edenler onlara zarar vermeyecektir’buyuruyordu.”

Buhari 231

(2) Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:

“Görüşünüz, buluşunuz, konuşunuz. Muhakkak ki konuşmak kalbin cilasıdır. Muhakkak ki kılıcın paslandığı gibi kalplerde paslanır, cilası ise konuşmaktır. İlim talebiyle yalnız dünyayı isteyen kimseye Allah, kıyamet gününde cenneti bilmeyi, tanımayı haram kılar.”

Darimi 1

İlim konusunda ki ayeti kerimeler:

Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor:

“Allah sizden iman etmekte olanları ve ilim verilenleri derecelerle yükseltsin.”

Mücadele 11

Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor:

“Asıl hükümdar olan Allah yücedir. (Ey Muhammed) vahyi sana henüz tamamlanmadan önce Kur’an’ı okumakta acele etme; fakat “Rabbim, ilmimi arttır de.”

Ta-Ha 114

İslam’da mevki makam ölçüsü iman ve ilim’dir. Bizler ilim tahsil ederken dikkat etmemiz gereken en önemli husus ilmin faydalı olup olmamasıdır. Unutmamalıyız ki Allah Rasulü faydasız ilimden Allah’a sığınmıştır.

(3) Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyuruyor:

“Faydalı ilim isteyin, fayda vermeyen ilimden Allah’a sığınırım.”

İbni Mace

(4) Abdullah ibni Amir el-Yahsubi dedi ki: Ben Muaviye’den işittim şöyle diyordu:

“Sizleri Ömer bin Hattab (Radiyallahu Anh) zamanında mevcut ve sabit olan hadisler müstesna, bunların dışında hadisleri çoğaltmanızdan men ediyorum. Şüphesiz ki: Ömer bin Hattab (Radiyallahu Anh)’da Aziz ve Celil olan Allah için halkı hadisleri çoğaltmamaları hususunda ikaz eder ve korkuturdu.

Ömer bin Hattab (Radiyallahu Anh) şöyle derdi:

“Ben Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’den işittim:

‘Ben, (hakiki bir verici değil) ancak bir Hazin’im. Kime kendimden gönül hoşluğu ile arzu ederek verirsem, o mal kendisi için bereketlendirilir. Kime de istemesinden ve harisliğinden dolayı verirsem, o hırslı kimse daima yiyen ve asla doymayan bir obur gibidir’buyuruyordu.”

Müslim 98/1037

Öğrenilen İlimle Amel Etmenin Gerekliliği

(5) Cündeb bin Abdullah (Radiyallahu Anh) şöyle dedi:

“Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem):

‘Kendi nefsini unutarak insanlara hayrı öğreten âlimin misali; insanları aydınlatmak için kendi kendini yakan kandilin misalidir’ buyurdu.”

Taberani

(6) Ebu Vail şöyle demiştir:

“Usame bin Zeyd (Radiyallahu Anh)’a:

−Osman bin Affan (Radiyallahu Anh)’a gitsen de halk arasındaki fitneyi onunla konuşsan ve fitneyi gidermeye çalışsan, denildi.

Usame (Radiyallahu Anh):

−Şüphesiz siz, beni Osman (Radiyallahu Anh)’a söylemiyorum sanırsınız. O’na gizlice verdiğim öğütleri size duyuracak mıyım? Ben ona açık söyleyip de bir fitne kapısı açmaksızın gizlice konuşurum ve ben o kapıyı açan ilk kişi olmam. Hem ben Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’den işittiğim bir sözden sonra bir kişi hakkında o üzerimde emir olduğumdan dolayı:

“Bu adam insanların hayırlısıdır!” demem dedi.

Orada bulunan sahabiler:

−Sen Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’den ne söylerken işittin? diye sordular.

Usame bin Zeyd (Radiyallahu Anh) şöyle dedi:

Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem):

‘Kıyamet gününde bir kişi getirilir, cehennemin içine atılır da cehennem de onun bağırsakları derhal karnından dışarı çıkar. Sonra o kişi değirmen eşeğinin değirmende dönüşü gibi döner.

Bunun üzerine cehennem ahalisi o kişinin başına toplanırda:

−“Ey falan! Senin halin nedir? Sen bize iyilik emreder ve bizi kötülerden nehyeder değil miydin?” derler.

O da:

−Evet, ben size iyilikle emrederdim. Fakat onu kendim yapmazdım. Yine ben sizi kötülükten nehyederdim de onu kendim işlerdim, diye cevap verir’ buyurdu.”

Buhari 3065, Müslim 2989/51

Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor:

“Namazı kılın ve zekâtı verin, rukü edenlerle birlikte sizde rukü edin.”

Bakara 43

Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor:

“O Allah’ın kitabını okur ardınca gider olanlar, namazı kılıp kendilerine rızık olarak verdiğimiz şeylerden gizli ve açık sarfetmekte olanlar muhakkak öyle bir ticaret umarlar ki, hiç batma ihtimali yoktur.”

Fatır 29

İlmi Başkalarına Öğretmenin Fazileti

Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor:

“Hem sizin içinizden hayra çağıran, iyiliği emredip, kötülükten nehyeden bir topluluk mutlaka bulunsun. İşte onlar felah bulacaklardır.”

Âl-i İmran 104

Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor:

“Siz insanlar için çıkarılmış en hayırlı bir ümmet olmak üzere vücuda geldiniz. İyiliği emreder, kötülükten nehyedersiniz ve Allah’a inanır iman edersiniz, kitap ehlide imana gelseydi kendileri için elbette daha hayırlı olurdu. İçlerinden iman edenler varsa da ekserisi dinden çıkmış fasıklardır.”

Âl-i İmran 110

Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor:

“Asra andolsun ki, insan hüsrandadır. Ancak iman edip salih amel yapanlar, birbirlerine hakkı tavsiye edenler ve birbirlerine sabrı tavsiye edenler müstesnadır.”

Asr 1, 2, 3

Bu Konu İle İlgili Hadisler

(1) Selman (Radiyallahu Anh) şöyle dedi:

Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:

“Yaşayanların amelinden üç tanesi ölülerin lehine (ecir olarak) devam eder:

1) Arkasından kendisine dua eden salih bir nesil bırakan kimse. Onların duası o kimseye ecir olarak yazılır.

2) Faydası devamlı olan bir sadaka yapan kimse. Bu şahsın sadakası onun faydası devam ettiği müddetçe ölümünden sonra kendisine ecir olarak yazılmaya devam eder.

3) İlim öğreten kimsenin ecri de o ilimle amel edildiği sürece amel edenlerin ecrinden bir şey noksanlaşmaksızın o kimseye yazılmaya devam eder.”

Tabarani Mucemu’l-Kebir 6181, Albânî Sahihu’l-Cami 888

(2) Tarık bin Şihab şöyle dedi:

Bayram günü namazdan önce Hutbeye başlayanların ilki Mervan’dır.

Hemen ona biri kalktı ve:

−Namaz hutbeden öncedir dedi.

Mervan:

−Burada namazın önüne geçirilmesi terk olunmuştur dedi.

Bunun üzerine Ebu Said el-Hudri (Radiyallahu Anh):

−Bu şahsa gelince, işte o, Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’den işittiğini yerine getirmiştir.

Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:

“Sizden kim bir münker görürse onu eliyle değiştirsin. Eğer ona gücü yetmezse diliyle onu değiştirsin. Eğer ona da gücü yetmezse kalbiyle değiştirsin. Bu ise imanın en zayıfıdır.”

Müslim 49/78

(3) Huzeyfe bin el-Yeman (Radiyallahu Anh) şöyle dedi:

“Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem):

‘Nefsim elinde olan Allah’a yemin ederim ki, ya iyiliği emreder ve kötülüğü yasaklarsınız. Ya da Allah Kendi indinden bir azap gönderir ki, sonra o azabı kaldırması için Allah’a dua edersiniz de size icabet olunmaz...’ buyurdu.”

Ahmed 5/388, Tirmizi 2259, Begavi 4154, Albânî Sahihu’l-Cami 7070

(4) Ebu Hureyre (Radiyallahu Anh) şöyle dedi:

Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:

“Herkim hidayete çağırırsa, bu çağrıya tabi olup onun ardından gidenlerin sevabı kadar bir sevab da onun lehine olacaktır. Kendilerine verilen bu sevab ötekilerin sevabından bir şey eksiltmez. Herkim de bir sapıklığa çağırırsa, bu çağrıya tabi olanların günahı kadar bir günahda kendi aleyhine olacaktır. Bu tabilerin günahlarından hiçbir şey eksiltmeyecektir.”

Müslim 16

İlmi başkalarına öğretmeyenin durumu:

Rasulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:

“Kim bildiği bir ilmi gözlerse kıyamet günü ağzına ateşten bir gem vurularak getirilir.”

Kaynak: hadisler.com sitesinden alınmıştır.