ÖZET

Tüm dünyada yaygınlaşan ve etkileri derinleşen ekonomik krizler, bu konuda en ön safta çalışma yapan IMF’in istikrar politikalarını gündeme getiriyor. 1990’lı yıllarda çok hızlı bir büyüme gösteren ve Asya Kaplanları olarak da adlandırılan Güneydoğu Asya ülkelerinin 1997 yılında girdiği finansal kriz ile bu krizin Malezya’ya etkileri, krizin tarihsel süreci, çıkış nedenleri ve krizle mücadele yöntemleri, 1994-2000 verileri kullanılarak IMF istikrar programlarının performans sonuçları analiz edilecektir.

Anahtar kelimeler: 1997 Asya Krizi, Malezya, IMF, İstikrar Politikaları

GİRİŞ

      1960’lı yıllardan sonra gelişmeye başlayan ve 1997’deki kriz öncesine kadar gelişmekte olan ülkelere akan sermayenin yaklaşık yarısını çeken Doğu Asya ülkeleri 1980’lerde “Asya Kaplanları” adıyla sembol haline gelmiştir. Ancak 1997 yılında Tayland ile başlayan ve Güney Kore, Malezya, Filipinler ve Endonezya’yı kapsayan Doğu Asya Krizi bu imajı sarsmıştır. 1997 yılında Doğu Asya’da gözlenen kriz finansal nitelik taşımaktadır. Sermaye hareketlerinin serbest olduğu ortamlarda gerçekleşen finansal krizde aniden ortaya çıkan likidite darlığı ve ağır devalüasyonlar, mali kurumların ve firmaların bilançolarını bozarak büyük zararlara ve güven kaybına neden olmuş; üretimde ve istihdamda büyük kayıplara yol açmıştır.

1. EKONOMİK KRİZİN TARİHSEL SÜRECİ

1957 yılında özgürlüğüne kavuşan Malezya, hızlı bir ekonomik büyüme sürecinin içine girerek, 1989-1996 yılları arasında ortalama %8,5’lik bir büyüme oranı ile büyümüş ve tıpkı diğer Asya Kaplanları gibi dünyanın en hızlı büyüyen ekonomileri arasına girmiştir. Bu büyüme sürecinin en büyük etkenlerinden biri ülkenin yurt dışından ciddi fonlar ile destekleniyor olması ve bu fonların verimli kullanım düzeyinin yüksek olmasıdır. Bir diğer etken de yüksek iç tasarruf oranlarına sahip oluşlarıdır.

Kriz öncesinde özellikle 1996 yılında Asya ülkelerinin ekonomik göstergeleri IMF raporlarında oldukça iyi durumdaydı. GSMH artışı Endonezya’da %8, Güney Kore’de %7,8 ve Tayland’da ise %9’du. Enflasyon oranları ise Endonezya’da %7.9, Güney Kore’de %4.9 ve Tayland’da ise %5.9 olmak üzere hayli düşüktü. Bunların ötesinde cari ödemeler açıkları dikkat çekici durumdaydı ve uzun dönemde dahi kapatması zor görünüyordu.

1997 yılına gelene değin Malezya’nın ve diğer Asya kaplanlarının (Filipinler hariç) makroekonomik temellerin sağlamlığı kriz gelmesine imkan vermeyecek düzeydeydi. Kriz arefesinde dahi böylesi şiddetli bir finansal krizin geleceği öngörülememiştir. (Samur, 2015)

Tablo 1: Finansal Krizler Öncesinde Bazı Makroekonomik Göstergelerdeki Değişiklikler (Delice, 2003)

NOT : X işareti kriz öncesinde söz konusu alanda problem yaşandığını göstermektedir.

Tablodaki numaralara karşılık gelen göstergeler şunlardır:

1.  Reel döviz kuru baskısı Büyük ticari açık
2. GSYİH artış oranındaki düşüş
3. Yüksek enflasyon oranı
4.  Faiz oranı farklılığının yüksek olması      
5. Faiz oranı farklılığındaki artış
6. Yüksek reel faiz oranı 
7. Düşük yurtiçi tasarruf oranı borcun yüksekliği
8. Büyük ticari açık
9. Büyük cari hesap açığı
10. Yabancı portfolyo yatırımının dolaysız yatırımlara oranının yüksekliği hızı
11. Kısa vadeli dış borcun yüksekliği
12. ABD Doları Cinsinden (korunmamış) borcun yüksekliği
13. Emlak alımlarının sabit yatırımlara oranının yüksekliği

Tablo 2: Finansal Krizler Öncesinde Bazı Finansal Sektör Göstergelerindeki Değişiklikler (Delice, 2003)

NOT : X işareti kriz öncesinde söz konusu alanda problem yaşandığını göstermektedir.

Tablodaki numaralara karşılık gelen göstergeler şunlardır:

14. Yetersiz gözetim
15. Raporlama ve denetleme prosedürlerinin yetersizliği
16. Ciddi yapılmayan kredi risk değerlendirmesi 
17. Sınırlı banka rezerv yeterlilikleri 
18. Finansal sektör ve politikacılar arasındaki yakın bağ 
19. Finansal sektörün bölünmüşlüğü 
20. Yüksek oranda geri dönmeyen krediler 
21. İsteksiz yapılan hesap kapamalar/birleşmeler 
22. Yabancı finansal kurumların sisteme girişleri üzerinde kısıtlamalar 
23. Finansal araç portföylerinin gelişmemiş olması 
24. Etkin olmayan kaynak dağılımı

Tablo 1 ve Tablo 2’de görüldüğü üzere 1997 Asya Krizi öncesinde Malezya ve diğer asya kaplanlarının (Filipinler hariç) makroekonomik ve finansal göstergeleri kriz doğuracak bir unsur taşımıyor. Bu sebeple krizin geleceği önceden öngörülememiştir. Bu denli büyük bir krizin doğması şaşkınlık yaratmıştır.

Tablo 3: Doğu Asya Ülkelerinde Reel GSYİH’nın ve Enflasyonun Gelişimi

1: Büyüme Oranı (%)

2: Enflasyon Oranı (%)

Kaynak: IMF, World Economic Outlook, süreli

Tablo 4: Doğu Asya Ülkelerinde Cari İşlemler Dengesi ve Kamu Kesimi Dengesi

1: Cari İşlemler Dengesi (GSYİH Oranı)

2: Kamu Kesimi Dengesi (GSYİH Oranı)

Kaynak: IMF, World Economic Outlook, süreli

2. EKONOMİK KRİZİN NEDENLERİ

IMF, Asya krizinin çıkmasında bu ülkelerin finans sektöründen kaynaklanan sorunların, özellikle banka sistemine ilişkin düzenlemelerin eksikliğinin önemli rol oynadığını belirtmektedir. Bu yüzden finans sektörü reformu üzerinde önemle durmaktadır.

Malezya’da meydana gelen finansal krizin en önemli nedenlerinden bir tanesi ekonominin yabancı sermaye ile oluşan fonlar üzerine bina edilmesidir. Ekonomik büyüme politikasının temelindeki bu fonların hareketleri, ekonominin üzerinde ciddi etki doğurma gücüne sahipti. Yabancı sermayeye olan bu denli bağlılık, krizi etkileyen en önemli husustur.

“Krizi başlatan en önemli etken spekülatif sermaye yatırımlarının bu ülkelerden çıkmasıdır.” (Aydın, 2000) “Bunun neticesinde meydana gelen ‘uluslararası finansal panik’, krizi körükleyen etkenlerden birisidir.” (Samur, 2010)

Malezya ekonomisinin son 20 yıl içinde göstermiş olduğu hızlı büyüme trendinin altında, yüksek iç tasarruflar ve direkt yabancı sermaye girişindeki hızlı artış yer almaktaydı. Bu sebeple 1992-93 yılları arasında yabancı yatırımcılar GSYİH’nın %8,7’sine ulaşmıştır. Ancak krizle beraber bu oran ani bir düşüş yaşamış ve 1990’ların başındaki yüksek seviyeye ulaşamamıştır. (Apak, 2009)

3. ASYA KRİZİNİN BAŞLAMASI 

Kriz ilk olarak Mayıs 1997’de Tayland’da ülke ulusal para biriminden büyük kaçış ile başladı. Bu parasal krizin ardından merkez bankası, ulusal parayı serbest dalgalanmaya bıraktı.

Krizden ikinci olarak etkilenen ülke Filipinler oldu. Burada da ulusal para birimi olan “Peso”nun dalgalanma bandı genişledi. Aynı dönemde Malezya’nın ulusal para birimi olan “Ringit” benzer şekilde ve önemli derecede değer kaybetti. Takip eden aylarda Endonezya’nın ulusal para birimi olan “Rupi” de dolar karşısında o tarihe kadar en düşük seviyeye indi. Aynı gelişme yılın Ağustos ayında Güney Kore’de de yaşandı ve ülkenin ulusal para birimi olan “Won” tarihinin en düşük düzeyine geriledi. Güney Kore de diğer Asya ülkeleri gibi kur bandını yükseltti.

1997 yılının sonuna doğru büyük kredi derecelendirme kuruluşları bu ülkelerin kredi notlarını düşürdü. Tüm bu gelişmelerin ardından IMF’in hazırladığı yardım paketleri gündeme geldi. Bu uygulamada, fon tarafından krizden etkilenen ülkelere önerilen reformlar heyetler gönderilmek suretiyle ayrıca takibe alınmaktadır. Bu fon ile ilgili yaygın görüş bir ülkenin IMF’in çözüm önerilerine bir kere başvurması halinde bir daha bundan pek kolay kolay vazgeçemeyeceği yönündedir.

Malezya dışındaki devletler IMF istikrar programını uygulayarak krizden çıkmaya çalıştılar. Ancak IMF’nin programı krizi daha da derinleştirdi. Malezya ise IMF ile anlaşma yapmayıp ekonomik krizle kendi imkanları ile mücadele edeceğini açıkladı.

4. FİNANSAL KRİZLE MÜCADELE

Malezya’da yaşanan kriz maliye ve para politikalarının önemini daha iyi göstermiştir. Büyümenin tesisini sağlayacak mali ve reel sektör politikalarının yanı sıra, para politikaları da krizin aşılmasında temel unsurlardan biri olarak gözükmektedir. Uzun dönem yüksek büyüme oranlarıyla gelişen Malezya ekonomisinde ‘sürdürülebilir büyüme’ teorisi geçerlilik kazanmaya başlamış ve 1998 yılı büyüme hedefi daha önceleri %8 seviyelerinde iken revize edilerek %3-4 seviyelerine çekilmiştir.

Malezya’da ciddi bir Çinli nüfusu yaşamaktadır ve kriz döneminde Malezya’da yaşayan Çinlilerin yurtdışına 70-80 milyar dolar civarında para çıkardıkları bilinmektedir. Malezya hükümeti de sürekli olarak vatandaşlarından yurt dışındaki mal varlıklarını ülkeye getirmelerini talep etmektedir. Yurt dışına çıkan Malezya sermayesinin yurda geri dönüşü ekonomik istikrarın tesisinde etkili olacaktır.

Malezya para birimi olan Ringit Temmuz 1997’de 2,48 iken, krizin şiddetlenmesi ile birlikte artarak 4,50 olmuştur. (Apak, 2009) Malezya’nın toplam dış borcunun %30’u kısa vadeli borçlardan oluşmaktadır. Bu durum da mevcut krizin aşılmasını güçleştirmektedir.

Malezya hükümeti krizle mücadele adına bir takım hamleler yapmıştır. Bunları maddeler halinde ele alacak olursak:

• Hükümet kamu personelinin maaşlarını düşürme yoluna gitmiş ve özel sektörden de bu yönde gayret sarf etmesini istemiştir.

• Kriz nedeniyle Malezya’da 10,000 kişi işsiz kalmıştır. Hükümet, ülkede çalışan yabancı işçilerin geri gönderilmesine yönelik özel sektöre telkinlerde bulunmuştur.

• Bankaların ve finans kurumlarının iflas etmemeleri için banka birleştirme çalışmaları başlamıştır. Tüketici kredileri durdurulmuş, halen kredi vermekte olan finans kurumlarının kredi faizleri yükseltilmiştir.

• Hükümet, ortaya çıkan bu tabloyu düzeltebilmek için zorunlu olanlar dışında bütün inşaat, telekominikasyon, enerji, savunma ve diğer projeleri askıya almıştır.

• Kamu açığını azaltmak için 1998 yılında dış gezilerin çoğu ertelenmiş olup, dış misyonlardaki çalışan sayısı da azaltılması yoluna gidilmiştir.

• Büyüme oranlarında revizyon yapılmış, 1998 yılı büyüme hedefi olan %8, bütçe görüşmeleri sırasında %6’ya çekilmiş ve daha sonra da %4-5 olarak açıklanmıştır. Ancak, büyüme %2-3 arasında olacağı tahmin edilmektedir.

• Stratejik mallar olan şeker, pirinç, tavuk eti, sığır eti, petrol ürünleri, sıvı yağ, süt ve süt tozu, un gibi malların fiyatları hükümet tarafından sabit tutulmaktadır. Ancak 2 Ocak 1998’den sonra bu malların fiyatlarında bir miktar çıkışa izin verilmiştir.

• Ülkeden sermaye giriş çıkışına sınırlandırmalar getirilmiştir.

Petrol üreten bir ülke olması hasebiyle, üretim maliyetlerinde enerji girdisinin fiyatının artmaması enflasyonun biraz daha hafif olmasını beraberinde getirmiştir.

5. KRİZLE MÜCADELENİN SONUÇLARI

Malezya’nın, IMF tarafından desteklenen ülkelere nazaran göreceli olarak krizden daha az etkilendiğini ve ya kriz sürecinden daha hızlı kurtulduğunu söyleyebiliriz. IMF politikalarını uygulamayan Malezya’nın, uygulayan komşularına nazaran enflasyonunun daha istikrarlı bir seyir izlediği görünmektedir.

Krizden önce cari işlemler dengesinde açık veren tüm ülkeler fazla vermeye başlıyor ancak Malezya’nın performansının diğerlerine nazaran genel olarak çok daha iyi olduğu söylenebilir (Bkz.: Tablo 2)

1994-2000 yılları arasında mevzu bahis ülkelerin ortalama kamu kesimi dengelerine baktığımızda Malezya dışındaki tüm ülkelerin  kamu kesimi açığı verdiğini görüyoruz. (Bkz.: Tablo 4) Aynı dönemde Malezya’nın kamu kesimi dengesi, GSYİH’nın ortalama %0,9’u kadar fazla vermiştir.

IMF destekli istikrar programı uygulayan ülkelerde program sonrası işsizlik oranlarının önemli oranlarda arttığı, Malezya’da ise işsizlik oranlarının daha istikrarlı bir seyir izlediği görülmektedir. (Bkz.: Tablo 5)

Tablo 5: Doğu Asya Ülkelerinde İşsizlik Oranları

Kaynak: IMF, World Economic Outlook, sürekli

6. SONUÇ

1997 Asya krizi, Asya Kaplanları olarak adlandırılan Güney Kore, Tayland, Filipinler, Endonezya ve Malezya’nın Asya mucizesi adı verilen yüksek oranda büyüme performanslarını baltalamıştır. Yabancı sermayeye dayalı ekonomilere sahip bu devletler, spekülatif sermaye yatırımlarının ülkelerinden çıkmasıyla ciddi bir krizle karşı karşıya kalmış, Rusya ve Brezilya’ya kadar birçok ülkeyi de etkilemişlerdir. Beş devletin dördü IMF ile anlaşarak krizle mücadele için IMF destekli istikrar programları uygulamışlardır. Malezya bu uygulamaya yanaşmamıştır. Malezya IMF destekli istikrar programı uygulamayıp kendi ürettiği çözümler ile krizle mücadelede nispeten daha başarılı olmuş, hatta bu konuda yıllar sonra IMF’den de takdir almıştır. Buradan IMF’nin desteklediği istikrar programlarının gelişmekte olan ülkelerin iç ve dış dengesizliklerini gidermede yeterli ve etkili performans gösteremediği ortaya çıkmıştır.

KAYNAKÇA

1. APAK, S. VE AYTAÇ, A. (2009). Küresel Krizler Kronolojik değerlendirme ve Analiz. İstanbul: Avcıol Basım Yayın.
2. AYDIN, S. “Asya Krizi ve Sermaye Hareketlerinin Vergilendirilmesi” (2013)
3. KESKİN, N. “Sermaye Kontrolleri: Nedenleri, Türleri ve Ülke Deneyimleri” (2009)
4. SAMUR, C. “ ’International Financial Panic’ Approach and the 1997/8 Asian Crisis” (2010)
5. DELİCE, G “Finansal Krizler: Teori ve Tarihsel Bir Perspektif” (2003)
6. BAYRAKTUTAN, Y. VE ÖZKAYA M.HİLMİ. “IMF İstikrar Politikalarının Doğu Asya’da Ekonomik Performans Sonuçları
7. MILTON, T. “A Cross-Firm Analysis of the impact of Corporate Governance on the East Asian Financial Crisis” (2002)
8. JOHNSON, S. and MILTON T. “Cronyism and Capital Controls: Evidence from Malaysia” (2003)
9. ÖĞÜT, K. “ULUSLARARASI SİSTEMDE KRİZ ve GÜNEYDOĞU ASYA KRİZİNDE IMF POLİTİKALARI ÖRNEĞİ” (2014)
10. LİM, MAH-HUİ. and GOH SOO-KHOON. (2012) How Malaysia Weathered the Financial Crisis: Policies and Possible Lessons.
11. CLAASSEN, E. “Financial Liberalization and Its Impact on Domestic Stabilization Policies: Singapore and Malaysia” (1991)
12. OLSSON, T. “Institutional Reform – The Case of Malaysia, Indonesia and Thailand During the Asian Crisis” (2010)
13. KHOR, M. “The Malaysian Experience in Financial-Economic Crisis Management” (2005)
14. EDWARDS, S. “Are Devaluations Contractionary?” (1985)
15. RAFİQ, S. “The Growth and Stabilization Properties of Fiscal Policy in Malaysia” (2013)