İSLAM’DA ADALET NEDİR? İSLAM’DA ADALET ÖRNEĞİ | İlim ve Medeniyet

“Şüphesiz Allah, adaleti, iyilik yapmayı, yakınlara yardım etmeyi emreder; hayasızlığı, fenalık ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor.“

Nahl suresi, ayet 90

ADALET; İslâm’ın çok önem verdiği konulardan birisidir. “Hakkı teslim etmek ve kim olursa olsun eşit muamelede bulunmak” manasına gelir. Peygamberimiz buna çok dikkat eder, “suçu işleyen kızım Fatıma bile olsa cezasını veririm” buyururdu.

Adalet, her şeyi layık olduğu yere koymak, doğru hüküm vermek haksızlıktan sakınmaktır. Adaletin zıddı zulüm, haksızlık, adam kayırmak gibi kötü davranışlardır. Hz. Adem’den son Peygamber Hz.Muhammed (sav)’e kadar gelen bütün peygamberler hak ve adalet anlayışını insanlara tebliğ etmek için gönderilmişlerdir. Yer yüzünde ilahi adalete uyulduğu  sürece  insanlar arasında huzur, barış ve sevgi hakim olmuş, ilahi adalet ölçülerine uyulmadığı dönemlerde ise  zulüm, kan, göz yaşı ve haksızlık hakim olmuştur. İslam, hak ve adalet anlayışı üzerinde yükselen bir dindir. İslam dininde adalet denince din, dil, ırk, cinsiyet ve ülke farkı gözet¬meden insanlara, insan olarak yaratıldıkları için  eşit davranmak ve Allah’ın insana doğuştan verdiği can, mal, akıl, namus ve din gibi insan için hayati önem arzeden  hakları korumak akla gelir.  Kahraman ecdadımız   tarihte  bu anlayışla hareket ettiği için asırlarca farklı kültür ve farklı ırklara mensup milyonlarca insanın kardeşçe, huzur içinde bir arada yaşamalarını sağlamıştır. Nezaman ki  hak ve adalet anlayışından ayrılmalar başlamış işte o zaman  zulüm ve haksızlıklar, bölünüp parçalanmalar  başlamıştır.

Kur’an-ı Kerim’in üzerinde durduğu en önemli konulardan biri de adalettir. Adalet bütün kötülüklerin ve haksızlıkların en önemli ilacıdır. Sizlere konuyla ilgili  birkaç ayetin mealini sunmak istiyorum. “Ey iman edenler! Kendinizi ana babanız ve yakınlarınızın aleyhine de olsa Allah için şahitlik yaparak adaleti titizlikle ayakta tutan kişiler olun (menfaatiniz ve yakınlarınızın hatırı için doğruluktan ayrılıp yalançı şahitliği yapmayınız. Zira Allah’ın belası ve laneti yalancılar üzerinedir.“ [1] „Ey iman edenler! Allah için hakkı titizlikle ayakta tutan ve adaletle şahitlik eden kimseler olun. Bir topluma olan kin ve nefretiniz sizi asla onlara karşı adaletsizliğe sevketmesin.“ [2] “Allah size mutlaka emanetleri ehline vermenizi ve insanlar arasında hükmettiğiniz zaman adaletle hükmetmenizi emreder.“ [3]

Adalet bütün güzelliklerin ve faziletlerin kaynağıdır. Adalet gözetilirken duygusal davranılmamalı, merhamet duygusu adaletsizliği getirmemeli. Kendi eş,dost akraba aleyhine dahi olsa adil bir şekilde hüküm verilmelidir. Sevgili Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav) adaletin herkes için olduğunu adaletsiz bir hakimiyetin uzun sürmeyeceğini şu örnekle tüm insanlığa göstermiştir. Mahsunoğulları kabilesinden bir kadın hırsızlık yapmıştı. Cezanın tatbik edilmemesi için Üsame bin Zeyd aracı kılınmış. Üsame durumu Peygamberimize söyleyince Peygamberimizin yüzü renkten renge girmiş ve şöyle buyurmuştu: “Ey Üsame, sizden evvelkilerin helak olmalarının sebebi: zengin ve soylu birisi hırsızlık yaptığında, bir suç işlediğinde  onu bırakırlar, zayıf ve gariban birisi suç işlediğinde ise ona ceza verirlerdi. Allah’a yemin ederim ki eğer Muhammed’in kızı Fatıma da suç işlese aynı cezayı verirdim.“ [4]
İşte bu prensip ve bu ruhla koca İslam devleti vücut bulmuş, bu adalet anlayışıyla insanlar akın akın islamı kabul etmişlerdir.

İslamda adalet hayatın her alanında gösterilmelidir. Savaşta adalet, barışta adalet, nimetlerin paylaşımında adalet, ölçü ve tartıda adalet, söz söylerken adalet, çalışmada ve ücrette adalet, çocuklar arasındaki sevgi ve mal paylaşımında adalet,  eşimize karşı adalet, komşularımıza karşı adalet, kısaca her zaman her yerde adalet. Hatta İslam ibadette dahi adaleti tavsiye ediyor. Nefsimizin ve bedenimizin bizde hakkı olduğunu beyan ediyor. Hülasa adalet, kâinatın düzeni, bir devletin bekası, ailenin ve toplumun huzuru, dünyanın saadeti, müminlerin ise ahirette huzur ve mutluluğudur.

İslâm’da Adalet Örneklerinden Biri

Adaletin en güzel örneğini Müslümanlar vermişlerdir. Çünkü İslâmiyetin adalet mefhûmuna kattığı mânâ, bütün tasavvurların üstündedir, “insanlar Adem’den, Adem de topraktan yaratılmıştır”. “Ne Arab’ın Arap olmayana, ne de Arap olmayanın Arab’a bir üstünlüğü vardır… Üstünlük takvadadır”. “Ey İnsanlar! Biz sizi bir erkekle bir dişiden yarattık. Birbirinizi tanımanız için sizi şubelere ve kabilelere ayırdık. Şüphe yok ki Allah yanında en saygı değeriniz, günahtan en çok korunanızdır.” sözlerini bu din ilân etmiştir.

Bu üstün terbiye ile Cenâb-ı Peygamberin rahlesinde yetişen Hazret-i Ömer (r.a.) kendini şerefli görerek, başkasını hiçe sayıp hakarette bulunan kimseyi asla affetmemiştir. Buna en güzel örnek: Kisrâ ve Kayser’in devletini yıkan, saltanatını alt üst eden Mısır fâtihi Amr bin As’ın oğlu, babasının mevkiine dayanarak haksız yere bir kıptiyi hiçe sayıp tokatlamıştı. Durumdan haberdar edilen Hazret-i Ömer’in bu çirkin olay karşısında rengi değişmiş, kısas yapılması için Amr’e emir vermiş ve şu cümleleri de ilâve etmişti: “Ey Amr! Analarından hür olarak doğan insanları ne vakit köle ettiniz?”

işte adalet ve eşitlik konusunda bu derece hassas olan Hz.Ömer devrinde ikinci hâdiseden bahsetmek, konumuzu daha iyi aydınlatır:

Hz. Ali (r.a.) âdeti üzere Hz. Ömer’i ziyarete gelmişti. Sohbet ederlerken, bir adam halifenin huzuruna çıktı ve gayet açık bir ifâdeyle söze başlayarak Ebû Talib’in oğlu Ali’den şikâyetçi olduğunu söyledi. Bunun üzerine, az öncesine kadar kardeş gibi başbaşa verip sohbet ettiği arkadaşına karşı tavrını değiştiren Hz. Ömer (r.a.):

– Ey Abelhasen! Kalk da davacı ile birlikte bulun…” diye emir verdi. Hz. Ali derhal kalkıp davacının yanında yerini aldı. iki taraf da dinlendi, delilleri karşılaştırıldı ve netice hükme bağlandı. Davacı ayrılıp gittikten sonra, Hz. Ali’nin yüz hatlarından, müteessir olduğu anlaşılıyordu. Hz. Ömer bunu farketmekte gecikmedi ve:

– Ey Ali! Adalet ve hükmümden memnun olmadın mı? Hz. Ali böyle bir soru bekliyordu, derhal cevap verdi:

– Evet, memnun olmadım…

– Niçin?

– Çünkü siz davacının yanında bana künyemle hitap ettiniz, “Ey Ebelhasen” dediniz. Bilirsiniz ki künye ile çağırmak Araplarda bir saygı ifadesidir. Hasmımın yanında beni künyemle çağırmanızı adaletinize yakıştıramadım!..

Bu cevaba son derece sevinen ve duygulanan Hz. Ömer:

– Allah senden razı olsun ey Ali! Beni irşad ettin, diyerek yerinden kalktı ve Hz. Ali’yi kucaklayarak gözlerinden öptü.

İnsanlık tarihinde hangi’milletin fertleri ve hükümdarları hak ve adalete bu derece saygı göstermiştir?.. Evet, bunun birçok örneklerini yine ancak İslâm tarihinde görebiliriz. Müslüman, en zayıf ve en aşağı bir kardeşinin hukukça kendisine denk olduğundan şüphe ederse, o olgun bir Müslüman değildir.

işte bu adalettir ki muhtacına verilen sadakayı, fakirlere karşı bir minnet değil, belki sadaka vermeye muktedir kimselerin mallarından harcamayı gerektiren bir borç kılmış; zengine bu hakkı ödeme hususunda da eşitlik mefhumunu bozacak böbürlenme imkânını vermemiştir.

KAYNAKLAR:

• İslâm Türk Tarihinin Altın Sahifeleri, Celal Yıldırım, S: 211-213
• Köln Din Hizmetleri Ataşeliği Hutbe Komisyonu

1-Nisa 135
2-Maide 8
3-Nisa 58
4-Buhari Hudud 11

İHSAN NEDİR? İHSAN KAVRAMI HAKKINDA

HİKMET NEDİR?