Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin görevleri bazı durumlarda kendiliğinden sonlanır, bazı durumlarda ise olağan dışı olarak düşer. Ölüm, bir sonraki seçim dönemi için seçimlerde aday olmama veya aday olup seçilememe durumlarında üyelerin milletvekilliği kendiliğinden sona ermektedir.[1] 1995 yılında yapılan anayasa değişikliği ile partisinden istifa ederek başka bir partiye geçen milletvekili ve Bakanlar Kurulu’nda yer alan milletvekillerinin milletvekilliğinin sona ermesi uygulaması kaldırılmıştır.

Milletvekilliğinin düşmesi hususunu düzenleyen 84. madde kapsamındaki durumlarda milletvekilliği olağan dışı bir şekilde son bulmaktadır. Anayasa’nın 84. Maddesinde düzenlenen ilk durum milletvekilinin istifa etmesidir. İstifasını talep eden milletvekili, kendi el yazısı ile hazırladığı dilekçeyi TBMM’ye sunar. TBMM Başkanlık Divanı istifanın geçerli olduğuna dair tespiti yaptıktan sonra TBMM Genel Kurulu’nda oylamaya açılır. İstifa kararı toplantıya katılanların basit çoğunluğu ile (139’dan az olamaz) onaylanır. Milletvekilliğinin düştüğü an ise istifa dilekçesinin verildiği tarih değil, TBMM Genel Kurulu’nca oylama yapılarak istifanın kabul edildiği andır. İlgili milletvekili istifası kabul edilene kadar milletvekillerinin sahip olduğu tüm hak ve yetkileri kullanır.

Anayasa’nın 84. Maddesinde bulunan diğer bir durum ise milletvekilinin kesin hüküm giyme veya kısıtlanma durumudur. Bir TBMM üyesinin milletvekilliği, milletvekili seçilmesine engel teşkil eden bir suçtan kesin hüküm giyer ya da kısıtlanır ise kesinleşen mahkeme kararı TBMM Genel Kurulu’na bildirildiği an düşer. İstifa durumunun aksine bu durumda TBMM’de herhangi bir oylama yapılmamaktadır. Milletvekilliğinin düştüğü an ise mahkemenin kesin kararı verdiği an değil, kararın Genel Kurul’a bildirildiği andır.

Diğer bir durum ise bir milletvekilinin milletvekilliği ile bağdaşmayan bir görev veya hizmeti sürdürmekte ısrar etmesidir.  Milletvekillerinin Anayasa’da ve Meclis İçtüzüğü’nde düzenlenen bir görevi veya hizmeti sürdürmesi halinde, yetkili komisyon raporu ve TBMM Genel Kurulu kararı ile milletvekillikleri düşürülebilir.  TBMM Genel Kurulu’nca yapılan oylama gizli oy ile gerçekleşir ve basit çoğunluk karar alınır.

Son olarak milletvekillerinin üyelikleri devamsızlık neticesinde Meclis kararı ile düşürülebilmektedir. Bir milletvekili özürsüz ve izinsiz olarak bir ay içerisinde Meclis’in toplam beş birleşim gününe katılmaz ise üyeliği TBMM Genel Kurulu’nca düşürülür. Devamsızlık durumunun Başkanlık Divanı tarafından tespit edilmesi üzerine, Genel Kurul’da üye tam sayısının salt çoğunluğu ile karar verilebilmektedir.

TBMM üyeliğinin düşürülmesi durumunda kesin hüküm giyme veya kısıtlanma hariç tüm durumlar için Anayasa Mahkemesi’ne iptal davası açılabilmektedir. Ancak kesin hüküm giyme veya kısıtlanma neticesinde milletvekilliğinin düşmesi halinde Anayasa Mahkemesi’ne başvurulamaz.

[1] Ahmet Nohutçu, Anayasa Hukuku, 13. Baskı, Savaş Yayınevi, Ankara, 2015, s.190