İlim ve Medeniyet
Yeni Nesil Sosyal Bilimler Platformu
Osmanlı Klasik Kaynaklarına Göre Murat Hüdavendigar’ın Şehit Edilmesi Meselesi
Giriş:
Ertuğrul’un oğlu Osman Bey ve Orhan Bey yaptıkları gaza faaliyetleriyle Osmanlı’nın temellerini attılar. 1302 yılında Bizans ile yapılan savaştan galip çıkılması Osmanlı devletinin temellerinin atılmasını kolaylaştırdı. Orhan Bey döneminde Pelakanon ve İznik’in alınması, Osmanlı’yı beylikler arasında tanınan ve bilinen bir duruma getirmiştir. 1352 yılında Rumeli’ye geçilmesi ve orada gaza faaliyetlerinde başarı gösterilmesi diğer Anadolu beyliklerinin tabanının ve askeri zümresinin Osmanlı’ya kaymasını temin etmiştir.[1]
Bu makalede ele alınacak olan 1. Murat, 1326 yılında Orhan Bey ve Nilüfer Hatun’un oğlu olarak dünyaya geldi. 1337 yılında Bursa sancağına ve 1357 yılında da Rumeli’ye gönderildi. Burada Rumeli Fatihi vefat ettiğinden kendisi gaza ile görevlendirilmişti ve babası ölene kadar burada bir süre fütuhatta bulundu. 1362 yılında babası vefat edince Bursa’ya gelerek tahta çıktı. [2]
1.Murat’ın Rumeli’de fetihler yapması, Trakya ve Edirne’de ilerlemesi Bizans’ı dehşete düşürmüştür. Bizans çareyi Osmanlı’ya karşı kurulacak olan bir haçlı seferinde görmeye başlamıştı. Bunun için görüşmeler olsa da başarısızlıkla sonuçlandı. Osmanlı’nın bölgedeki bir diğer rakibi de Lazar’dı. 1388 yılında meydana gelen Bosna bozgunu da Lazar’ı cesaretlendirmişti ve Lazar kendisini Osmanlı ile savaşacak çapta görüyordu.[3]
Lazar ve 1. Murat’ın karşılaşması ise çok geçmedi. Kosova’da meydana gelen savaşta Osmanlı büyük bir zafer kazandı. Aynı zamanda bu savaş akabinde 1. Murat şehit edilmiştir. Bu makalede Osmanlı klasik kaynaklarında 1. Murat’ın şehadeti olayı ele alınacaktır.
Enveri’nin Düsturnamesinde 1. Murat’ın Şehit Edilmesi Olayı
Enveri malum olayı şu şekilde anlatmaktadır;
“Lâz ol yıl hâna vermişdi harâc Bursa toldı mâla yokdur ihtiyâc
Sonra kız hâlini banlar bildiler
Pes gulüvv cümlesi Laz’a kıldılar
Lâz tutuldı velî Milöş la’in
At depüben geldi sultâna yiğin
Didi Milöş ban benem elün öpem
Dînüne şimden girü senün tapam
Elin öper sandılar atdan iner
Bir kır aygır padişah ol gün biner
Hançeri var yeni içinde nihân
Hançerile urdu şâhı nâgehân
Sarmaşır sultâna hem atdan yıkar
Gerçi kim gâzîler üstine çokar
Üşürürler ana tîğ ile nacak
Kimisi harbe urur kimisi bıçak
Pâre pâre kılmayınca ol iti
Şah kurtulmadı gitdi tâkatı
Şah üzre anda çadır kurdılar
Ağlaşurlar şâhı öyle gördiler”[4]
Hace Ömer adında bir bahadır. Mara adında bir kıza aşık olur. Bu kız o kadar güzeldir ki 400 ban da o kıza aşıktır. Birgün Hace Ömer bu kızın peşine düşer ve bir ban beyi olan bu kızı alır. Bu vakıa Sırp (laz) ülkesinde meydana geldiğinden ve sırp banlarının kızda gönülleri olduğundan krala bu duruma önlem almadıklarından ayaklanırlar. Macaristan’ın Kralı da bu haberi duyunca üzülür ve Sırp kralına Türklere karşı savaşması için asker gönderir.[5]
Sırplar arasında daha önceden Osmanlı’da bulunmuş olan Miloş’da vardı. Bu Miloş (Miloş Obiliç) sultanın hizmetine girmek istediğine dair haberler yayıyor ama bir türlü Osmanlı’ya gelmiyordu. Savaş esnasında atı üzerindeyken Sultan Murat’a yanaştı ve elini öpmek istediğini söylemekteydi. Padişah da kır bir atın üzerindeydi. Padişahın elini öpmek için atından indi ve yeninin içinde sakladığı hançeri sultan Murat’a sapladı. Sultan Murat sonunda kan kaybederek öldü ve durumu görenler gözyaşlarını tutamıyordu. Padişah Sultan Bayezid’in kendisinden sonra yerine geçirilmesini söyleyerek vefat etti. Daha sonra Yakup ise öldürüldü. [6]
Dolayısıyla Enveri’nin Düsturnamesi’nde olay bu şekilde tasvir edilmekteydi. Miloş sultana yeninde hançer taşıyarak yaklaşır ve onu hançerleyerek şehid eder. Sultan ise daha sonra kan kaybından ölmüştür. Sultan ölmeden önce de tahta kimin geçeceğini bildirmiştir. Sultan atının üzerinde bulunmaktadır ve Miloş’da atının üzerindeyken inip el öpeceği sırada hançerlemiştir. Sultan Murad sonrasında kan kaybederek vefat etmeden önce tahta kimin geçeceğini bildirmiştir.
Aşıkpaşazade’de Sultan Murad’ın Şehit Edilmesi
Laz (sırp) Sultan Murat’a elçi gönderip onu savaşa davet eder. Her iki ordu Kosova’da karşı karşılaştıktan sonra olay şöyle cereyan eder.
“…Küffar kim İslam leşkerin gördüler. Hemandem kendülerini doğrultdular yürüdüler. Sağ tarafta Bayezid han durdu. Ve sol tarafda Ya’kup Çelebi durdu. Gaziler dahi tekbir edüp küffara karşu yürüdüler. Beyn-i salâteyn olunca muhkem ceng olundu. Sağ koldan Bayezid ve sol koldan Ya’kup Çelebi eyü cengler etdiler. Laz dahi Ya’kup Çelebi tarafında vâkı’ oldu. Ve ol tarafun kafir leşkeri sındı.
Ve bu taraftan hana karşu Mileş Köpile derleridi bir kafir gönderin ardına süriyü ve şapkası elinde hana karşu yürüdü. Gaziler arkurı vardılar. Ol kafir eydür. “Gidün, ben el öpmeğe geldim. Ve hem beşarete dahi geldüm. Laz’ı oğluyile tutdular. Üşde getiriyorurlar” dedi. Gaziler fariğ oldular. Heman kim hana yakın gelicek ol la’in gönderini çevürdi, hanı sancdı. Tezcek hanun üzerine çadır kurdular. Bayezid’i sancak dibinde kodular.
Bu tarafta hod Ya’kup Çelebi küffarı sımışidi. Gelüp Ya’kup Çelebi’ye eyitdiler. “Gel seni baban ister” dediler. Heman kim çadıra geldüğü gibi anu babası gibi etdiler. Laz’ı oğluyilen götürdiler. Anları dahi hallü haline yetürdiler. Ol gece leşker arasında be-gayet ızdırab oldu. Sabah kim oldu bu halk Bayezid Han’ı padişahlığa kabul etdiler. Gelüp tahta cülus etdi. Göçüp taraf-ı Edirne’ye teveccüh etdiler.”[7]
Görüldüğü üzere Aşıkpaşazade Sultan Murat’ın öldürülmesi olayını Dustürname’deki anlatılana benzer bir şekilde anlatmıştır. Miloş Sultana el öpme bahanesiyle yaklaşmakta ve Sultanı şehit etmektedir. Sonrasında ise Yakup’u babasının çağırdığını söyleyerek Bayezid’in taht yolunu açmaktadırlar.
Neşri’nin Cihannüması’nda Sultan Murad’ın Şehid Edilmesi
Cihannüma’da vakıa şu şekilde cereyan eder;
“Murad Han Gazi dahi kendi şehid olmasına cezm etmişdi. Çünkü kafir sındı. Hic kendüye eser-i şehâdet belürmedi; te’accüb idüp, bir kac hasekilerle bu har-püşte olan küşteleri seyr iderken bir kafir varidi. Miloş-Kopile dirlerdi. Gayet ceri ve bahadır mel’undi. “Meğer Laz’un sohbetinde ben varayın. Türkün beğüni öldüreyin” deyu da’va idüp, kendüzinde bir hancer saklamışdı. Bu kasidle gelürken ittifak bu kafir gazilere tuş gelüb, buni mecruh iderler. Bu kafir mecruh ve hûn-âlûde olup, küşteler içinde kendüyi pin-hân idüp, çünki Gazi Murad Han bu kafirun üzerine gelir. Kadir dahi üftân u hîzân turub, Hunkar’a müteveccih oldı. Çavuşlari men’ itmek isteyicek Gazi Murad Han bahşdı. “Bir maksudı var ola, koni gelsün” didi. Ol mel’un yenünde hancer saklamıştı. Gelüp, Hunkar’un üzengusin öper gibi olub, heman Hunkar’ı sancdı. Gelüb, Hunkar’ın üzengusin öper gibi olub, hean Hunkar’ı sancdı. İzâ câe’l-kaza ‘amye’l-basar’dur. Eceli anda mukaddermiş. Heman humâ-yi ruhı melek-misal, Firdevs-i berîne pervaz itdi. Gazi-i mutlak idi. Şehid-i muhakkak oldu. Hemen ol kafiri anda pare pare itdiler. Tizcek Han üzerinde çadır tutub, Sultan Bayezid’i sancak dibine getürdiler. Ve Ya’kup Çelebi’yi “gel, seni baban ister” deyü çadıra koyup, hakkına kodılar. Ve ittifak Laz’ı oğliyla tutmuşlardı.”[8]
Neşri’de ise vakıa biraz daha farklı anlatılmıştır. Miloş daha savaştan önce Sultanı öldürmeyi kafasına koymuş ve Sultanı öldürmek için gelirken yaralanmıştır. Yaralı vaziyette ölülerin arasında uygun vakit için kendisini saklamıştır. Fark edildikten sonra ise Sultan bir diyeceği vardır diye onun yaklaşmasına izin vermiştir. Akabinde Miloş Sultanın üzengisini öper gibi yaparak onu şehit etmiştir. Yakub’u da Aşıkpaşazade’de olduğu gibi gel baban seni görmek ister deyip hakkından gelmişlerdir.
Nihat Azamat tarafından yayına hazırlanan Anonim Tevarihde Sultan Murad’ın Şehit Edilmesi
Anonim Tevarih’de olay şu şekilde devam eder;
“İtdi Gazi Han anlarun ile ceng Şöyle oldu yiryüzü anlara teng
Kopdu bir ceng arada kim ruzgar
İtdi tarihini anun yadigar
Baş idi her yana kim itsem nazar
Gövdeyidi nireye kılsan güzer
Yir yolu baş u ten idi kat kat
Küşteler üstinde yürür idi at
Harbden ol çeride oldı zebun
Kaçdı kafirler orada sernigun
Kova gitti düşmeni hayli sipah
Kaldı birkaç kul ile bir yerde şah
Turdı orada dönüncegez çeri
Girü anda bulalar serveri
Kana bulaşıbeni tâ pâ vü ser
Bir keber yatur imiş anda meğer
Gövdeler içinde olmuşdır nihan
Lik gazi hanı gördü ıyan
Çün kaza irdi yaturken turdı ol
Sıçrayıp hançerile şahı urdu ol
Ol arada Sultan-ı sâid
Canı Hakk’a virüben oldu şehid
Çare ne çün böyledür Hakk’un işi
Bâkı olmaz dayima zinde kişi
Gaziydi her gazada her Hak ol
Çün vefat itdi şehiddür mutlak ol
İsti’anet dile ruhından anun
K’idesin feth fütûhından anun”[9]
Anonim Tevarih’de durum aşağı yukarı aynı anlatılmıştır. Sultan Murad ölüler arasında saklanıp, kendisini izleyen birisi tarafından şehit edilmiştir. Şehit edenin ismi verilmemiş “bir keber” diye bahsedilmiştir. Ama buradan anlaşılan o ki diğer klasik eserlerden farklı olarak sultanın yanına öpmek bahanesiyle gelmemiştir. Uygun vakti yakaladığında “sıçrayıp” Sultanı hançerlemiştir.
Selatin-name’de Sultan Murad’ın Şehit Edilmesi
Selatin-name’de mezkur konu ise aşağıdaki gibi ele alınmıştır.
“İşid imdi buradan bir hikâyet Ki râvî şöyle kılmışdur rivâyet
Buradan girü ol şâh-ı devran
Ki cem’ idüp çerisin girü ol han
Gelüp Lâz’un ilin ala elinden
Esîr idüp kimin biçe bilinden
Ol iller Şâhun ola her ne kim var
Bu fikrile heman kalkar o dîndâr
Heman şâh ol arada kıldı cûşı
Cihan toldı sadâyile hurûşı
Yüridi üstine anun şehinşâh
Göz açdurmadı dutdı üstine râh
İşitdi bu işi çün Lâz Şâhı
Direr deryâ gibi ol da sipâhı
Bilemez anda (nider) Ungurus’un
Çih’ün ruhbanları bile Âs u Rus’un
Fenâdan rahtını dirdükde ol han
Bekâ mülkine gitdükde o sultan
Yidi yüz dahi seksen olmışidi
Tevârîh bu araya gelmişidi
Fenâdan gidüp ol şâh-ı zamâne
Bekâ mülkine oldı câvidâne
Cihânun hâleti budur bil iy yâr
Doğurduğunu yir (ol) çarh-ı gaddâr
Hem altmış dört yaşındaydı bil anı
Saadetle bil ol şâh- ı cihânı
Fenâdan çünki rahtın dirdi ol şâh
Kodı oğluna taht ü tâc ü dergâh”[10]
Selatin-name’de Sultanın ne şekilde şehit edildiğinden bahsedilmemektedir. Müellif Kemal Sultanın vefat ettiği tarihi vermiş ve onun özelliklerinden bahsetmekle yetinmiştir. Laz (Sırp) askerleri ile Sultanın savaştığının bilgisini verdikten sonra birden Sultanın bu dünyadan göçtüğünün haberini vermiştir.
Dukas’da Sultan Murad’ın Şehit Edilmesi
Son olarak Dukas’ın olayı ele alışına göz atacağız.
Dukas’ta olay diğer kroniklerden biraz daha farklı tasvir edilmektedir. Sultan Murad ile Laz (Sırp) kralı arasında savaş meydana gelmektedir. Her iki taraf savaşa bir müddet ara verirler. Sırp tarafında soylu bir aileden gelen bir genç gizlice kendi ordugahından kaçıp Osmanlı ordusuna teslim olur. Sonrasında “Sultanı ismi ile çağırarak” ona savaşı kazanması için bilgi vereceğinden bahseder. Sultan ise gence yanına gelmesi için izin verdikten sonra genç yanında getirdiği hançer ile padişahı kalbinden yaralar. Osmanlı, Sultanın durumunu gizler ve savaşa devam edilir. Bir müddet sonra savaş kazanılır ve Sultan Murat can çekişirken Sırp kralı ve askerleri onun çadırının önünde kılıçtan geçilirler. Sultanın oğullarından olan savcı[11] ise babasının adıyla çağrılarak, hakkından gelinir ve tahta Bayezid çıkar.[12]
Sonuç
Bu makale’de Enveri’nin Düsturnamesi, Aşıkpaşazade Tarihi, Neşri’nin Cihannüması, Dukas’ın eseri ve Nihat tarafından yayına hazırlanan Anonim Tevarih’de Sultan Murad’ın şehadeti konusu incelenmiştir. Bu klasik eserler olaya genel itibariyle aynı baksalar da bazı farklılıklar vardır. Genel olarak bakıldığında ise kroniklerden çıkan sonuç Sultanın savaş esnasında veya sonrasında şehit edilmiş olduğudur. Kronikler bunun nasıl olduğu anlamında birbirinden farklılık göstermişlerdir. Biz ise bu makalede Feridun Emecen hocamızın görüşünün doğru olduğunu düşünüyoruz ve burada aynen dile getiriyoruz.
“…1. Murad’ın yanındakilerin savaşın kazanıldığı garantisini gördükten sonra savunmayı gevşettikleri ve bu sırada padişahın ya tertipli ya da münferit bir suikast sonucu hayatını kaybettiği sonucuna ulaşılabilir.”[13]
Bizde Feridun Emecen hocamızın konuyu değerlendirdikten sonra yapmış olduğu bu tesbitin doğru olduğunu düşünüyoruz. Önceden planlanmış veya bireysel bir suikast sonucu Sultan Murad Şehit edilmiştir. Bu olay hem Osmanlı tarihi açısından hem de Sırp tarihi açısından oldukça önemli bir vakıa olarak tarihte yerini almıştır.
Ozan DUR
(18.01.2018)
Kaynakça
İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi'nden mezun Filistin ve İran Araştırmaları- yazar [email protected] Poliglot (8), dillere dair Çalışma Alanım Ortadoğu ve Diller
Yorum Yaz