Rusçanın Belarusça (Beyaz Rusça) ve Ukraynaca ile yakınlığı ve Rusçanın Orta Asya dillerine olan etkisi

Rusçaya dair konuşmamızın bu ikinci kısmında Rusçanın Belarusça (Beyaz Rusça) ve Ukraynaca ile yakınlığı ve Rusçanın Orta Asya dillerine olan etkisini konuşacağız.

Birbiriyle aynı kökten gelen ve soysal açıdan akraba dil topluluğuna Dil ailesi denir. Aynı dil ailesine mensup dillerin, ortak bir proto dilden türediği kabul edilir. Ağ tabanlı bir yayın olan Ethonologue'a göre dünyada 7.000'i aşkın yaşayan dili kapsayan 142 farklı dil ailesi bulunmaktadır. Bu Dil Ailelerinden biri de Hint-Avrupa Dil Ailesidir. İşte Rusça, Hint-Avrupa dil ailesinin Avrupa dilleri alt grubunun Slav koluna bağlı Doğu Slav grubuna girer. Doğu Slav dil grubunda da Rusça dışında Ukraynaca ve Belarusça yer almaktadır. Anlayacağımız, Rusça, Ukraynaca ve Belarusça Aynı dil ailesi ve kolundan gelmektedir. Ukrayna ve Belarus alfabesi Kiril alfabesinin ulusal varyasyonlarından biridir. Şunu da unutmamak gerekir ki bu diller aynı dil ailesinden gelmesine rağmen her dilin kendine özgü kullanım şekli vardır. Buna istinaden, her Rus Ukraynaca ve Belarusçayı yüzde yüz anlar ve bilir diyemeyiz ama Sovyetler Birliğinin Resmi dili Rusça olmasından dolayı genelde tüm Ukraynalı ve Belarusyalı Rusçayı çok iyi anlar, bazıları aksansız konuşabilirler.

1922 yılında Sovyetler Birliği kuruldu. Birlik üyelerinin büyük bir kısmında Orta Asya ülkeleri yer almaktaydı. Günümüzde eski SSCB üyelerinden olan Kazakistan ve Kırgızistan’ın resmi dili kendi dillerinin yanı sıra Rusçadır. Özbekistan, Türkmenistan, Tacikistan gibi diğer komşu Devletlerde de Rusça birçok Kurumsal dairelerde aktif olarak kullanılmaktadır. Bu ülkelerde eğitim alanındaki kaynakların geneli Rusça olmasından dolayı uzmanların geneli Rusçayı ana dilleri gibi konuşabilmekte ve kullanabilmektedir. Halk arasında da kendi ana dillerine Rusça kelimeleri karıştırarak kullanmak pek yaygındır.

Bu Devletlerdeki Eğitimin Rusça ile olan ilişkisini şu şekilde görebiliriz; Genelde iki çeşit okul (Okul- ilkokul, ortaokul ve Lise) vardır:

1. O Ülkenin Ana Dilinde Eğitim veren okullar. Söz konusu okullarda Eğitim Öğretim Programları Ülkenin ana dilinde verilir, buna ek olarak, Programda diğer derslerin yanı sıra Rus Dili dersi de vardır.
2. Yüzde yüz Rus Dilinde Eğitim veren okullar. Bu okullarda ise, zaten tüm dersler Rusça verildiği için çocuk okuldan mezun olurken geneli Rusçaya hâkim olarak, en kötü ihtimalde ise akıcı konuşamasa da (ailede Rusça konuşulmadığını varsayarak) çok iyi anlayacak ve aşırı zor ifade gerektirmeyen durumları aktarabilecek şekilde mezun olur.

Rusça ile ilgili ilk yazımda Rusça kelime hazinesi, kelimelerin kendi modellerine göre ve bazen ödünç alarak oluşturulduğundan, erken dönemde Slav, Yunan ve Türki dillerinden ödünç aldığından bahsetmiştim. İnsanlık tarihinin en güçlü halkların bütünleştiricisi olan Osmanlı Devleti de çok büyük bir kültürel etkiye sahipti. Buna bağlı olarak Rusça da Türki dillerden birçok kelimeyi ödünç almıştır. Örn: Фитиль [fitil] – Fitil;  Изюм - [ izyum] Kuru üzüm; Караван - [ karavan] Karavan;  Камыш - [ kamış] Kamış; Утюг - [Utyug] Utü.

Rusça Türki dillerden, Türki diller ise Arapça veya Farsçadan ödünç alma durumları da vardır. Örneğin, yukarıdaki Караван - [ karavan] Karavan sözcüğü, Rusça bunu Türki dillerden ödünç almış, Türki diller ise Arapça  کاروان (kārvān) sözcüğünden almıştır.

Bu ve bu şekilde örnekleri yine çoğaltabiliriz elbette, ancak bugünlük bunlarla yetinerek bu yazımı bitiriyorum.

Zülfiye O.