Giriş
Güney Atlantik’teki ikisi büyük 700’ü geçen küçük adacıklardan oluşan Falkland Adaları, 1980’li yılların başında Arjantin ile Britanya’yı sıcak savaşın içine çekecek büyüklükte bir kriz oluşturmuştur. Britanya Krallığı’nın sömürgecilik döneminde ticaret faaliyetlerinin kavşak noktalarından biri olan Falkland Adaları, Güney Atlantik Bölgesi’nin hâkimiyet altında tutulması yönünden stratejik öneme haiz bir noktadadır. Falkland Adaları’nın Macellan Boğazı’na 480 km, Horn Burnu’na 600 km. ve Ümit Burnu’na 805 km. uzaklıkta suyolları üzerinde bulunuyor olması bunun kanıtıdır. Ayrıca bölgenin petrol rezervleri ve yer altı madenleri bakımından zenginliği adaların değerini bir kat daha yükseltmiştir. Arjantin kendisine coğrafi olarak çok yakın olan ve bu nedenle hak iddia ettiği Falkland Adaları’na 2 Nisan 1982 günü çıkarma yapmış ancak yüzyıllardır adaların hâkimiyetini elinde tutan İngiltere bu hamleye askeri harekâtla karşılık vermiştir. 6 hafta süren savaş, adadaki Arjantin askerlerinin teslim olmasıyla sona ermiştir.
Stratejik Ada: Falkland
Arjantin’e 480 km. İngiltere’ye ise 12 bin km. uzaklıkta olan Falkland Adaları, 1592 yılında keşfedilmiş ve 16.yüzyıldan beri adanın hangi devlete ait olduğu konusunda bir dizi anlaşmazlıklar devam ederek günümüze kadar gelmiştir. Adalar üzerinde İspanyollar ile İngilizler arasında rekabet uzun süre devam etmiş ve sürekli el değiştirmiştir. Adaya bir dönem Fransızlar ile Amerikalılar da hâkim olmuşlardır. Ancak Falkland Adaları 1833 yılından 1982 yılına gelinceye değin İngiltere’nin mutlak egemenliği altında kalmıştır.
Nüfusunun büyük bir bölümünün başkent Port Stanley’de yaşadığı Falkland Adaları’nda temel geçim kaynağı hayvancılık üzerinedir. Ülkede küçükbaş koyun yetiştiriciliği yapılmakta ve elde edilen yün İngiltere’ye ihraç edilmektedir. Balıkçılık halkın bir diğer geçim kaynağıdır.
Ada iç işlerinde bağımsız, dış işlerinde ise Büyük Britanya’ya bağlıdır. Ülkede yaşayan halk Britanya vatandaşı olarak kabul edilmektedir.
Savaşı Doğuran Sebepler
Falkland Savaşı’nın çıkmasında Arjantin ile İngiltere’nin adalar üzerinde uzun süre devam eden etki mücadelesinin büyük önemi olduğu kadar, savaşın çıktığı sırada iki ülkenin siyasal hayatındaki bozuklukların da derin etkisi olmuştur. Savaş çıkmadan önce her iki ülke de kendi perspektifinden hak iddia etmiştir.
Arjantin, Falkland Adaları’nın coğrafi olarak kendisine yakınlığını esas alarak adanın kendisine verilmesini istiyordu. Güney Amerika Bölgesi’nde kendisini İspanyolların doğal varisi olarak gören Arjantin, adaların 12 bin km. uzaklıktaki bir devlette olmasını hazmedemiyordu. Falkland Adaları’nın İngiltere tarafından sömürüldüğünü iddia ediyordu.
İngiltere ise 1833 yılında tam hâkimiyet kurduğu ve 150 yıldır yönettiği denizaşırı bu adaları kesinlikle bırakmak istemiyordu. Ayrıca BM’in 1.Maddesi’nde yer alan Self Determinasyon ilkesine sadık kalınması gerektiğini ve kararı ada halkının belirlemesi gerektiğini belirtiyordu. İngiltere’nin bu tezlerine karşılık Arjantin ise adadaki Arjantinlerinin İngilizler tarafından zorla çıkarıldığını hatırlatarak karşı çıkıyordu.
Petrol rezervlerinin varlığının tespiti ile önemini arttıran Falkland Adaları, üzerinde uzlaşamaya varılamamasıyla krize dönüşmüş ve bu iki devlet bir savaşa doğru sürüklenmeye başlamıştır.
Falkland Savaşı
Bir önceki bölümde belirtildiği gibi savaşın çıkmasında iki ülkenin siyasal hayatında yaşanan gelişmelerin payı vardır. Arjantin’de 1976 yılında askeri darbe ile iktidarı ele geçiren askeri cunta yönetimi ülkede baskı rejimi oluşturmuş; parlamento, sivil toplum kuruluşları, siyasi partileri kapatmış; akabinde ülke ekonomik bunalıma girmiştir. General Leopolda Galtieri yönetimindeki cunta yönetimi içteki karışıklığı bertaraf etmek adına kamuoyunun dikkatini yıllardır üzerinde hak iddia edilen bir dış soruna Falkland Adaları’na çekmiştir. Ülkedeki milliyetçi duyguların zirve noktasına tırmandırılmasıyla darbenin getirdiği iç karışıklıklar unutturulmaya çalışılmıştır. İngiltere’de ise dönemin Büyük Britanya Başbakanı Demir Leydi lakabıyla anılan Margaret Thatcher, ülkesinde giderek artan enflasyon oranları ile artan ekonomik sıkıntıların iktidarına olan desteği azaltmasını iyi okumuş ve Falkland Adaları’nı büyük bir devlet meselesi ve Britanya’nın onur mücadelesi haline getirmiştir.
İki ülkedeki siyasi konjonktürün sıkıntılı olduğu bir sırada, 19 Mart 1982 tarihinde Falkland Adaları yakınlarında yer alan Güney Georgia Adası’na ayak basan Arjantin kuvvetleri adayı ele geçirdi. 2 Nisan günü Arjantin birliklerinin Falkland Adaları’na çıkmasıyla Britanya hükümeti bölgeye askeri gücünü göndermesiyle savaş resmen başlamış oldu. 6 hafta süren savaşta adaya daha yakın olan Arjantin’e nazaran 12 bin km. uzaklıkta olan İngiltere uluslararası kamuoyundan aldığı yoğun destek sayesinde savaşın seyrini kendi lehine çevirmeyi başarmıştır. ABD ve Fransa’dan lojistik ve ikmal, BM ve AET’den diplomatik destek sağlayan İngiltere savaşı kazanmıştır. 25 – 26 Nisan 1982 yılında İngiliz ordusunun Güney Georgia Adası’nı ele geçirmesiyle biten savaşta Arjantin 650 İngiltere ise 255 kayıp vermiştir.
Sonuç ve Genel Değerlendirme
Falkland Adaları jeostratejik ehemmiyeti bakımından Güney Atlantik’te önem arz etmektedir. Adalar üzerinde günümüzde dahi anlaşmazlıkların yaşanması önemli bir göstergedir. Deniz ticaretinin döndüğü suyolları üzerinde bulunuyor olması ve petrol rezervlerinin varlığı adaların stratejik önemini korumasını sağlamaktadır. İngiltere’nin böylesine stratejik bir denizaşırı toprağının bulunuyor olması büyük bir avantajken, topraklarına coğrafi yakınlığı bulunan adalar üzerinde hiçbir söz hakkına sahip olmayan Arjantin için de büyük bir dezavantajdır. Arjantin’in mevcut statükoyu değiştirmeye yönelik politikalarında başarısızlığında adadaki Arjantinlilerin yok denecek kadar az olması ve İngiltere’nin böylesi bir revizyonist girişime sessiz kalmayacağı ve uluslararası camiayı kendi lehine kullanabilmesindeki potansiyeli yatmaktadır. Sonuç itibariyle Falkland Adaları’ndaki statükonun uzun bir süre devam edeceğini söyleyebilmek mümkündür.
KAYNAKÇA
ATALMIŞ Yunus- GÜVEN Mustafa, Falkland Adaları Krizi, Akademik Perspektif, 22 Mart 2013
SANDER Oral, Siyasi Tarih 2.Cilt, İmge Yayınları