Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin daha iyi çalışması, çalışmalarının aksamaması, üyelerinin görevlerini serbestçe ve güvende yürütebilmeleri amacıyla milletvekillerine anayasamızda bazı ayrıcalıklar tanınmıştır. Parlamento üyelerini görevlerini serbestçe yerine getirmesini sağlamak amacıyla tanınan bu ayrıcalıklar yasama bağışıklıkları ya da  parlamenter muafiyetler olarak da adlandırılır.

TBMM üyeleri, milletvekili vasfına kavuştuklarında yasama sorumsuzluğu ve yasama dokunulmazlığı olmak üzere iki tür yasama ayrıcalığına sahip olurlar.

1.Yasama Sorumsuzluğu

“Kürsü dokunulmazlığı” ve “mutlak dokunulmazlık” gibi adlarla da anılan bu yasama ayrıcalığı milletvekillerinin Meclis çalışmaları sırasında ileri sürdükleri düşünceler, kullandıkları oylardan ve sarf ettikleri sözlerden; o oturumda Meclis tarafından aksi yönde bir karar alınmadıkça bunları Meclis dışında açığa vurmaktan dolayı sorumsuzdurlar ve herhangi bir hukukî veya cezaî takibata uğramazlar. Yasama sorumsuzluğu, TBMM üyelerinin söz, düşünce ve oy hürriyetini tam olarak koruma altına almaktadır. Bu sorumsuzluk sonucunda Meclis üyeleri çekinmeden ve serbestçe düşünce ve sözlerini açıklayacak ve oylarını kullanacaktır.

TBMM çalışmaları sırasında üyelerin işledikleri söz, düşünce ve oy fiilleri suç teşkil etse dahi sorumsuzluk kapsamındadır. Buna karşılık üyelerin söz, düşünce ve oy fiili dışındaki işledikleri suçlar yasama sorumsuzluğuna girmemektedir.

Yasama sorumsuzluğu mutlaktır, TBMM tarafından kaldırılamaz. Yasama sorumsuzluğu süreklidir. Yasama sorumsuzluğu kapsamındaki bir fiilden ötürü milletvekilliği sona ermiş eski Meclis üyeleri hakkında da soruşturma açılamaz.

TBMM üyelerinin sahip olduğu yasama sorumsuzluğu, TBMM üyesi olmayıp dışarıdan atanan bakanlar için de geçerlidir.

2.Yasama Dokunulmazlığı

“Nispi dokunulmazlık” olarak da adlandırılan yasama dokunulmazlığı Meclis üyelerinin bir suç gerekçesi ile Meclis’in izni olmadan tutulamamasını, tutuklanamamasını, sorgulanamamasını ve yargılanamamasını ifade eder. TBMM üyelerini keyfi, asılsız veya siyasi suçlamalara ve bunların cezai takibatlarına karşı korumaktadır. Milli iradenin tam olarak yansımasını amaçlayan bu dokunulmazlık sayesinde üyelerin Meclis çalışmalarına katılımı önünde cezai takibat nedeniyle oluşabilecek engeller ortadan kalkmaktadır.

Yasama dokunulmazlığı nispidir, Meclis tarafından kaldırılabilir; geçicidir, milletvekilliği sona erdiği zaman dokunulmazlık da kendiliğinden sona erer. Ayrıca hukuk davalarına karşı yasama dokunulmazlığı işlemez.

Milletvekili olmadan önce veya olduktan sonraki süreçte bir suç işlediği iddia edilen üye hakkında Meclis tarafından dokunulmazlığının kaldırılması yönünde karar alınmadıkça; tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz ve yargılanamaz. Eğer milletvekili olmadan başlamış ve ceza hükmü ile sonuçlanmış bir dava var ise, infazı milletvekilliğinin sona ermesine dek ertelenir. Bu süre zaman aşımına uğramaz.

Yasama sorumsuzluğunun iki istisnası bulunmaktadır;

1. Ağır cezayı gerektiren suçüstü halinde  ve

2. Seçimden önce soruşturmasına başlanmış olmak kaydıyla Anayasa’nın 14. maddesindeki durumlarda yasama dokunulmazlığı geçerli değildir.

Meclis Tarafından Dokunulmazlığın Kaldırılması

Milletvekillerine tanınan yasama dokunulmazlıkları Meclis tarafından kaldırılabilir. Milletvekillerine karşı açılan ceza davaları için Meclis Genel Kurulu oylamaya katılan üyelerin salt çoğunluğu ile (139 oydan az olamaz) ilgili vekilin dokunulmazlığını kaldırabilir. Bu karar neticesinde ilgili milletvekilinin yalnızca kararda yer alan davaya/davalara karşı dokunulmazlığı kaldırılmış olur. Dokunulmazlığı kardırma kararı seçim dönemi sonuna kadar geçerlidir; ilgili milletvekili bir sonraki seçim döneminde seçilerek milletvekili olur ise tekrar dokunulmazlık kazanır.

Dokunulmazlığı kaldırılan milletvekilinin görevi sona ermez. Dokunulmazlığın kaldırılması ilgili milletvekilinin yalnızca yargılanmasının önünü açmaktadır.

Dokunulmazlığın kaldırılması kararına karşı, kararın Anayasa’ya, kanunlara veya İçtüzüğe aykırılığı gerekçesi ile Anayasa Mahkemesi’ne iptali için başvurulabilir. Başvuruyu dokunulmazlığı kaldırılan milletvekili veya bir başka milletvekili, TBMM kararından itibaren 7 gün içinde gerçekleştirebilir. Anayasa Mahkemesi, iptal isteminden itibaren 15 gün içerisinde yapılan başvuru hakkında kararını açıklar.

Dokunulmazlığın kaldırılması neticesinde yargılamayı görevli ve yetkili genel mahkemeler yapar. Yargılama sonucunda beraat kararı verilirse ilgili milletvekili tekrardan yasama dokunulmazlığı kazanır. Yargılama sonucunda bir ceza hükmü verilmişse ve bu ceza milletvekili seçilmeye engel teşkil eder ise mahkemenin kararı Genel Kurul’a iletmesi ile ilgili kişinin milletvekilliği düşer ve ceza infazı gerçekleşir. Ancak yargılama sonucunda verilen ceza milletvekili seçilmeye engel teşkil etmeyen bir nitelikte ise cezanın infazı milletvekilliğinin sona ermesine kadar ertelenir.

NOT: Hukuk davalarında (Örneğin; tazminat davası) yasama dokunulmazlığı geçerli değildir. Yasama dokunulmazlığı milletvekillerini ceza hukuku kapsamında korur.

Ertuğrul YEŞİLKAYA