Siyasetname türü, İslam medeniyetine özgü bir tür olmasa da Türk-İslam devletlerinde çok yaygın ve muteber bir karşılığı vardır. Bu tip eserlerin temel amacı, yaşanılan dönemde sultanda ya da meliklerinde, memurlarda, devlet ve halk arasındaki ilişkilerde ya da devletin askerî, ekonomik ve diplomatik meselelerindeki sorunların dile getirilmesi ve bu aksaklıkların giderilmesine rehberlik etmektir. Ancak burada üslup olarak genel bir kalıp kullanılır. Kimse doğrudan zan altında bırakılmaz. Bu, nasihat anlayışının, suçlama ve tahkirden ayrıldığı bir noktadır.

Siyasetname eserleri, dönemin makam sahiplerine ettikleri hizmetler dışında bugün de modern tarihçiye hizmet etmektedir. Modern tarihçi, bu siyasetnamelerdeki şikayetlerden, çözüm önerilerinin referans noktalarından, kullanılan dil ve kelime tercihlerinden yola çıkarak dönemi anlamlandırmaya haizdir. Nitekim bu gibi ifadeler, bünyelerinde dönemin değer yargılarını, meşruiyet kaynaklarını, dinî ve sosyal kabullerini, hangi toplumlarla nasıl ilişkiler geliştirdiklerini, bu ilişkilerini şekillendiren unsurların neler olduğu gibi bir çok bilgi barındırır.

Necmeddin Tarsusî’nin Tuhfetü’t Türk isimli eseri de bu bağlamda dönemin Şâfiî kadılarının yaptığı kendince yanlış işleri, Hanbelî ve Malikî fıkhının toplumun fertleri üzerindeki yıkıcı ve zararlı etkilerini bize yansıtır. Kaldı ki eserin başlangıç faslı olarak Türklerin hükümdarlıklarının meşru olduğunun ispatına çalışmak, yine dönemin meşruiyet algılarını ve yöneltilen ithamları açıklığa kavuşturur. Tuhfetü’t-Türk isimli bu eser, dönemin mezhepsel çatışmalarını, Memlüklü devletinin dinî tavrını ve bürokratik sorunlarını bize yansıtır.

 

İncelemekte olduğumuz bu eser, Necmeddin Tarsusî’nin Tuhfetü’t-Türk isimli eseridir. Eserin yazılış tarihi olarak müellif 14 Zilkade 753 (22 Aralık 1352)’yi gösterir. Bu eserin, birçok farklı kütüphanede, birçok farklı nüshası mevcuttur. Bunlar, Süleymaniye Kütüphanesi bünyesindeki: “Hekimoğlu koleksiyonu, nr: 355 (vr.182a-223b); Bağdatlı Vehbi koleksiyonu, nr: 1042 (vr. 1a-21b); Halet Efendi koleksiyonu, nr: 535 (vr. 130a-157b); Pertevniyal koleksiyonu, nr: 96 (vr. 75a-112b) ve Ayasofya koleksiyonu, nr: 2853 (vr. 1a-57b). Hekimoğlu ve Bağdatlı Vehbi koleksiyınunda bulunan nüshaların istinsah tarihi hicrî 1119; Halet Efendi koleksiyonunda bulunan nüshanın istinsah tarihi 1134; Pertevniyal koleksiyonundaki nüshanın istinsah tarihi de 1175 olarak kaydedilmiştir.”[1] Bu tarihlerin Milâdî karşılıkları, sırasıyla 1708, 1722 ve 1762’ye tekabül etmektedir. Biz bu eseri incelerken, Muhammed Usame Onuş tarafından neşre hazırlanan ve Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları bünyesinde 2018’de yayınlanan eseri kaynak kabul ettik.

 

          Necmeddin Tarsûsî Kimdir?

 

Milâdî 1321 yılında Dımaşk’ın kuzeyindeki Mizze’de doğmuş olan Necmeddin et-Tarsûsî, Dımaşk’ta Arapça, fıkıh ve fıkıh usulü dersleri aldı. Fıkıh derslerini Hanefî kadılkudatlığı yapmış olan Ebu’l Hasan İmâdüddin et-Tarsûsî’dir. Eğitimi dahilinde babasından, Ebu’n-Nasr İbnü’ş-Şirazî ve Ebu’l Abbas Şehabeddin Ahmed b. Ebu Talib el-Haccâr’dan dersler aldı. Henüz on üç yaşındayken İkbaliyye Medresesi’nde ders vermeye başladı. 1343’te ise Dımaşk Hanefî kadılkudatı naibliğine atanmış; 1345’te Dımaşk Hanefî kadılkudatı olmuştur. Hayatı boyunca birçok eser vermiştir.

          Eserin Tertibi

 

Tuhfetü’t-Türk isimli bu eser, tipik bir siyasetname özelliği taşımadığı için tertip tarzında farklılıklar gözlemlenebilir. Bu eser, bir mukaddime ve 12 bölümden oluşmaktadır. Müstakil bir hatimesi olmayıp son başlığın bitişine kısa bir cümle ile hatime olarak niteleyebileceğimiz bir ifade eklemiştir. Bu bölümler sırasıyla:

Türklerin Hükümdarlığı Hakkında

• Şâfiî’nin Muhalif Görüşlerine Rağmen Türklere Görev Vermenin Cevazı Hakkında
• Dava ve Talep Dilekçelerine Verilecek Cevaplar Hakkında
• Valiler ve Divan Görevlileri
• Kadı ve Naibleri
• Raiyyenin Geri Kalanının Durumuna Nezaret Etme Hakkında
• Ulaşım ve Hac İşleri
• Beytülmâldeki Malların Harcanması Hakkında
• Müsadere Uygulaması
• İdarecilere Verilen Hediyeler
• Sultana İsyan
• Cihad ve Ganimet Taksimi Hakkında

[1] Necmeddin et-Tarsûsî, Tuhfetü’t-Türk, Çev. ve Yay.; Muhammed Usame Onuş, Ed.; Özgür Kavak & Hızır Murat Köse, İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başlanlığı Yayınları, 2018