Zaman hızla ilerliyor. İnsanların vakit geçirdikleri yerde buna paralel olarak değişiyor. Ancak Türkiye’de yediden yetmişe değişmeyen bir çay tutkusu var. Tabi doğal olarak kale görevindeki çay ocakları. İşte bu çalışmada onları işlevlerine binaen anlamayı ve tek boyutlu bir yaklaşımla ele almamaya çalışacağız. İlk önce iki tane çay ocağı sahibiyle röportajımız var daha sonra bir değerlendirmemiz olacak.
RÖPORTAJ
Kadir Şahintürk: 30 yaşında.
Eleman çalıştırma ya da onun işi bilme noktasında kendi mahallenizde sonuçta kendi oturduğunuz yer bunun sorununu yani işçi sorunu yaşıyor musunuz?
İşçi sorunu tabi yaşıyorsun. Yakın çevreden yani muhitimizden aldığımız zaman, herhangi bir şahıs çalıştırdığımızda tanıdık olmasından mütevellit işe pek adapte olmuyor. Çünkü tepki gösteremeyeceğimizi düşündüğünden rahat tavırlar takınıyorlar.
Peki o zaman işçi alımında neye dikkat ediyorsunuz?
Temizliğine dikkat etmesine öncelik veriyoruz. Müşteri ile olan ilişkilerinde abartılı olmamasına dikkat ediyoruz. İşine ve üstlerine saygılı olmasına dikkat ediyoruz. Muhitinde isminin kötü olmamasına ve kötü alışkanlıklarının bulunmamasına dikkat etmeye çalışıyoruz.
Gelen müşterilerinize dair sorun olarak belirtebileceğiniz neler var peki?
Müşterilerden yana şikayetimiz öncelik olarak masaları çizmeleri ve yakmaları. Düzensiz konuşup küfür sarf ederek başka masalardakileriniz rahatsız edip mekandan uzaklaştırmaları. Lavaboyu aşırı pis kullanıp hatta kullanamaz hale getirmelerini müşteri açısından sayabilirim.
Peki gelen müşterilerin küfür etmelerinden yakındınız bu anlamda onlara uyarmanız halinde nasıl geri dönüşler oldu?
O anlık geçici olarak özür dileyerek geçiştirmeye çalışıyorlar birkaç dakika sonrasında ve ya biz yanlarından uzaklaştıktan sonra aynı üslupla devam ediyorlar.
Peki uygun bir müşteri profili noktasında mahallenizden beklentileriniz neler?
Kendisine yapılmasını istemediği rahatsızlığı, konuşma üslubunu, davranışları kendisi tarafından başka şahıslara yapmaması. Ve ya masadaki diğer arkadaşlarının yapmaması noktasında tavır takınmasını isteriz.
Size gelen insanlar genel olarak aynı sokaktan insanlar mı yoksa karışık bir ahval mi var?
O konuda şöyle burada bir mahallede oturan insanlar genel olarak aynı şehirden. Göç olduğu zaman aynı yere göçmüşler yani pek karışıklık söz konusu değil ama başka mahallelerden insanlarımızda geliyor.
Peki bu sigara yasağına rağmen s bazı noktalarda izin verseniz de izin vermediğiniz zamanlarda dikkat ediliyor mu buranın sakinleri tarafından?
Tabi ki sakinlerin dikkat ettiği noktalar oluyor ancak onlarında dikkat etmediği bizle çatıştığı noktalarda olmuyor değil.
Dışarıya masalarda atıyorsunuz göründüğü kadarıyla peki bu noktada belediyeyle alakalı sorun yaşıyor musunuz?
Tabi ki yaşıyoruz. Belediye bazı zaman gelip masaları kaldırıyor , müşterilerde rahatsız oluyor bundan bizim gibi.Masada oturan adamı kaldırmak zorunda kalıyorsun.Bu da bize olumsuz yönde dönüş yapıyor.
Mustafa Keleş: 44 yaşında.Yine İstanbul’da pekte işlek olmayan , bir sokakta çaycılık ifa etmekte.
Eleman çalıştırma ya da onun işi bilme noktasında kendi mahallenizde sonuçta kendi oturduğunuz yer bunun sorununu yani işçi sorunu yaşıyor musunuz?
Yaşıyoruz.İşine önem vermek konusunda mahallemiz sorun yaşıyor çünkü.Mesala adam diyor ki sonuçta ben garsonum önem vermesem de olur ama iş öyle değil bu iş baktığında insana hizmete öyle olunca işine önem vermediğin zaman insanlar kıl olmaya başlıyor.Yani bu semtte dahi bu sorunu maalesef yaşıyoruz.
Böyle olunca işçi alımında neye dikkat ediyorsunuz?
İşçi alımında tanıdık ve güvenilir olması tabi tercihimiz.Tabi temiz olması apayrı önemli bir durum.
Gelen müşterilerinize dair sorun olarak belirtebileceğiniz neler var peki?
Konuşma adabı olarak semtimiz gençleri bazen sorun yaşıyor.Küfürlü konuşarak mahalle sakinlerini rahatsız ediyorlar.Dışarıda yaşadıkları stresleri gelip garsonlara yansıtması.Çay beklerken sabırsız olmaları.
Bu yaşananlardan sonra peki uyarılan müşteri hareketlerinde bir değişim yaşanıyor mu ya da tepkisi ne oluyor ilk başta?
Uyarılan müşteri genel olarak hareketlerini düzeltiyor ona göre takılmaya başlıyor.İstinasları var tabi doğal olarak ancak o da işin tuzu biberi.
Uygun bir müşteri profili noktasında mahallenizden beklentileriniz nelerdir?
Nezaket , sessiz olmaları.Tabi bura kütüphane değil ama sonuçta evleride değil.Çevreye huzursuzluk vermemeleri.
Sigara yasağı var ve bazı noktalarda müşterilerinize tölerans tanıyor musunuz?
Hayır.Kesinlikle kapalı alanda sigara içirmiyoruz.Ancak bu bizim için değil ama müşteri için sıkıtı oluyor.Ama yine de kurala uyuyoruz.
Dışarıya masalarda atıyorsunuz göründüğü kadarıyla peki bu noktada belediyeyle alakalı sorun yaşıyor musunuz?
Ara sokakta olduğumuz için , yürüyüş yoluna yakın da olduğundan dolayı çok işlek yerde olmadığımız için bu konuyla alakalı sıkıntı yaşamıyoruz.
Size gelen insanlar genel olarak aynı sokaktan insanlar mı yoksa karışık bir ahval mi var?
Genelde aynı insanlar ama farklılıklar oluyor tabi.Burada insanlar genellikle aynı yere giderler aynı arkadaşlarıyla ama tabi arada farklılıklar oluyor.Mesela az önce gelenler teyze çocukları örneğin.O şekilde yani.
Yaptığımız tüm bu konuşmalarda izin alarak mekan sahiplerinin ismini de yazdık.Çok teşekkür ettik onlara bu misafirperver tavırlarından ötürü.Bizi ağırlayıp çalışmamızda röportaj harici sorularımızı da cevapladılar.Bu hem o anki konuşmamız için iyi oldu hem de genel görüntüyü idrak etme açısından bizim için faydalı oldu.
DEĞERLENDİRME
Ben araştırma konusu olarak İstanbul şehrinde bulunan Gazi Osman Paşa semtindeki Beş yüz evler mahallesi çaycılarını konu edindim. Onların yaşadığı sorunları, kendi aralarındaki rekabeti ve orada bulunan, yaşayan halk ile ilişkilerini. Çünkü buradaki çaycılara genellikle sadece oranın insanı gidiyor. Kültürel anlamda bir hayli eskiye dayanıyor burada çaycı ya da çay ocakları. Nüfusunu yüzde yüze yakın erkekler oluşturuyor. Tabi farklı bir gözlem açısından son dönemlerde arada kadınlardın da gittiğini gözlemlemiştik. Bu da oraların diğer yerlere benzemeye başladığını gösteren değişimlerden bir tanesi. Az önce dediğimiz gibi insanlar burada toplanıyor, vakit geçiriyorlar. İnsanlar yaşamlarının bir bölümünde burada vakit geçiriyor, dışarıda oldukları zaman genellikle burada toparlanıyorlar. Aile bu gibi bölgelerde sadece ev içinde değil. Şaşırtıcı şekilde buranın insanı bulunduğu çaycısıyla sanki ailesiymiş gibi oluyor ve bir dışarı ailesi oluşuyor bir nevi. İşte bu denli önemli bir konumu var bu mekanların.
Peki böyle bir ahvalde bazı zaman bulunduğu semtin kalbi haline gelen çaycıların yaşadığı sorunlar nelerdi? Onların yaşadıkları sorunlar başlıca sigara yasağı, gelen müşterilerin bozuk ağızları, dışarıya atılan masaların belediye tarafından sorun teşkil etmesi ve garip bir şekilde semtiyle bu kadar bütünleşen bu çaycıların eleman konusundaki sıkıntıları.
O sorunlara değinerek devam edilmesi gerekirse bu çaycılardaki izlenimim özellikle masa ve sigara yasağı konusunda belirginleşiyor. Çünkü bunlar yasağa bağlanmış şekilde onlara bir kısıtlama getiriyor ve onlarca işleri engelliyor. Bu yasakların ardından yine garip ve şaşırtıcı olan şey oranın insanı bu mekanları bu kadar sevmesine rağmen müşterilerden çaycıların bu kadar sorunlu şekilde bahsetmeleri. Hem aralar bu kadar iyi, kültürel doku olsun, yaşam stili olsun bu kadar güzel pekişmişken nasıl olur da bu kadar şikayet var? Benim şahsi izlenimim bu konuda oranın insanının abartılı hareket biçimiyle ön plana çıkmasıdır. Tabi bundan rahatsız olan çaycı bunu dile getiriyor. Ama o yaştaki insanlar yaşına rağmen gücenmiyor. Çaylarını içmeye devam ediyorlar uyarıyı dikkate alıp. Ancak buradaki mesele birliktelik nasıl hala devam ediyor? O noktada ise şu göze çarpıyor. İki tarafta birbirine karşı tolerans konusunda ciddi çaba sarf ediyor.
Yazının giriş kısmında değindiğim konuya bir daha gelmek istiyorum. Bir bölgenin kültürü ortaya konmak isteniyorsa bu anlamda vakit geçirmek için gittikleri eğlence mekanları ciddi malzeme içerir. Bu noktadan bakınca bu gürültüsüz bir o kadar da sade ve gösterişsiz yerler insana şehir içinde bir köy tadı bırakıyor. Hem şehri unutturmayıp hem de o köy dayanışmasını yansıtması noktasında o bölge için ayrı bir fonksiyon icra ediyor.
İşte konuyu asıl bağlamaya çalıştığım nokta burası. Yani bu mekanların bölge için işlevleri. Buradaki insanlar genel olarak İstanbullu diyebileceğimiz kesimden değil. Göçlerle İstanbul’a gelip, buraya yerleşen kesim. Tabi göç hikayesini biraz hatırlayanın aklına şu gelir. Mesela bir aile atıyorum Bayrampaşa civarına geldi .Bu demek olur ki onun amcası da eğer İstanbul’a gelecekse o da burayı tercih eder. Yani insanlar akrabalarıyla gruplaşır mahallelerde. Aynı bu hikaye burada da meydana gelmiş. Gelenler aynı mahallelerde oturmuş, aynı yerde yiyip içmiş. Bizim çaycılarımızın buradaki işlevi de onları aynı mekanda toparlama görevi olmuş. Amcalar yeğenler aynı yerde oturmuş kalkmış bu mekanlarda. İnsanların dışarıya çıktığı zaman harcayacakları, vakit geçirecekleri yer haline gelmiş bu mekanlar. Yani kültürel doku bağlamında aynı yörenin insanları aynı mekanlarda kümelenmiş haldeler bu semtte.
Çalışmamızın bir kısmını da bu mekanların oranın insanıyla yaşadığı problemlere ayırmıştık. Ancak bu problemler mekanların işlevine zarar vermiyor. Aksine fonksiyonlarının gücünü arttırıyor. Çünkü problem yaşandıkça aradaki samimiyet artıyor. Şunu demeye çalışıyorum. Gündelik bir ilişkiyle sadece merhaba merhaba olarak kalsa ilişkileri bu mekanlar bu derece aile ortamına dönmez. Tabi ne kadar işler yoluna girmese bile bazen en azından bu insanlar birbirleri arasında hoşlanmadıkları konuları konuşabilecek bir ilişki taşıyorlar aralarında. Bu da onlara aile yönünü katan unsur.
Bu mekanların işlevi olarak gösterebileceğimiz bir diğer unsur oradaki ahaliye iş olanağı sağlamalarıdır. Çünkü bunlardan bir iki tane yok, birçok var. Bu yüzden oranın insanı buralarda çalışıp ekmek paralarını kazanabiliyorlar. Tabi işçi konusunda sıkıntı çektiklerini belirten mekan sahipleri mağduriyetlerini belirtseler de yine de el mecbur oradaki insanlara. Çünkü en azından tanıdıkları bildikleri ahali. Buradaki insanlara bir diğer kattıkları şeyde iş imkanı olarak söyleyebiliriz.
Sorunlarına değinmeye çalıştık bu çaycıların çünkü o sorunlarından özellikle yola çıkarak onların bu bölge açısından ne anlam ifade ettiğini daha iyi kavrayabilmek için yaptık bunu. Ondan sonra bu sorunlardan sonra işlevini daha iyi kavramak için gelen tipleri ve bu tiplerle aralarındaki münasebetleri anlamaya çalıştık. Biraz daha ileri gidip yasakların onları nasıl etkilediğine baktık. Hem onları hem de oranın insanını. Velhasıl fonksiyonları bakımından bir can damarı ora için çaycılar. Buluşma yeri, maç izleme yeri, vakti değerlendirme yeri. Bunlarında ötesinde bu dediklerimizi bir aile dayanışması içerisinde yaşamaları. Çalışmanın bir yerinde vurguladığımız gibi dışarıdaki aile.
HÜSEYİN NURİ ŞİŞMAN