- 1. MEŞRUTİYET
- 19. Yüzyılda Osmanlı Modernleşmesi
- 1960 Darbesi
- 2. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ SİYASİ OLAYLARI
- 2. mahmud
- 2. Mahmut
- 2.MEŞRUTİYET
- 2017-2018 MEDENİYET OKUMALARI
- 3. selim
- 5. MURAT
- 5. MURAT KİMDİR
- ABDÜLAZİZ TAHTAN İNDİRİLMESİ
- Aktaran Taha Akyol
- Ali Bayramoğlu
- ANAYASA
- ANAYASA HUKUKU
- ANAYASA HUKUKU TARİHİ
- ANAYASAL MONARŞİ
- ANAYASAL MONARŞİ NEDİR
- Atatürk döneminde ulus ve kimlik inşası
- aydınlanma
- AYDINLANMA NEDİR
- baron de tott
- BATI MEDENİYETİ
- batıcılık
- BATILILAŞMA
- batılılaşma nedir
- BATILILAŞMA VE MODERNLEŞME
- calvinism
- cemil koçak
- Center-Periphery relations: A Key to Turkish Politics
- core and periphery theory
- dil devrimi ne zaman
- dil devrimi nedir
- edward shils merkez çevre
- FURKAN EMİROĞLU
- Geleneksel Sistem
- GENÇ OSMANLILAR
- GÜLHANE-İ HATTI HÜMAYUN
- GÜLHANE-İ HATTI HÜMAYUN İLANI
- http://www.birikimdergisi.com/haftalik/8514/serif-mardin-sosyal-bilimlere-sayginlik-kazandiran-bir-bilim-insaninin-ardindan#.W7-xE1QzbIU
- humbaracı ahmet paşa
- İHSAN FAZLIOĞLU MEDENİYET OKUMALARI
- İLEM
- iletişim yayınları
- islamcılık
- Islamic
- İstanbul Medeniyet Üniversitesi
- İTTİHAT VE TERAKKİ
- İTTİHAT VE TERAKKİ FIRKASI
- JÖN TÜRKLER
- JÖN TÜRKLER KİMDİR
- JÖN TÜRKLER VE ABDULHAMİD
- Jön Türklerin Siyasi Fikirleri: 1895-1908
- kaç yaşında vefat etti? Prof. Dr. Şerif Mardin hayatı
- KANUN-İ ESASİ
- kemalist dönem
- kırsal değerler
- KOLONİ VE SÖMÜRGECİLİK
- KÜRT SORUNU
- mahmut hakkı akın
- MAX WEBER
- MECLİS-İ AYAN
- MECLİS-İ AYAN ÜYELERİ NASIL SEÇİLİR
- MECLİS-İ MEBUSAN
- MECLİS-İ MEBUSAN ÜYELERİ NASIL SEÇİLİR
- MEDENİYET NEDİR
- MEDENİYET OKUMALARI
- MEDENİYET VE MODERNİZM
- Menemen Olayı
- merkantilizm
- merkantilizm nedir
- merkez çevre
- merkez çevre ilişkileri
- merkez çevre ilişkisi şerif mardin özet
- merkez çevre nedir
- merkez çevre şerif mardin
- merkez çevre yaklaşımı nedir
- MİTHAT PAŞA
- MODERN
- modernite
- modernitenin kökenleri
- modernitenin oluşumu
- modernizasyon
- MODERNİZM
- MODERNİZM ELEŞTİRİSİ
- MODERNİZM KAVRAMI
- MODERNİZM KAVRAMI KÖKENİ
- MODERNİZM NEDİR
- MODERNLEŞME
- modernleşme projesi
- modernleşmenin paradoksları
- Mübeccel Kıray
- Mümtaz Turhan
- NAMIK KEMAL
- Nurs
- ORDU
- ORDU VE SİYASET
- ordunun modernizasyonu
- OSMANLI ANAYASAL GELİŞMELER
- OSMANLI ANAYASALARI
- OSMANLI ANAYASASI
- osmanlı avrupa ilişkileri
- osmanlı aydınları
- OSMANLI DEVLETİ ANAYASALARI
- OSMANLI DEVLETİ ANAYASASI
- OSMANLI DEVLETİ'NDE ANAYASAL GELİŞMELER
- osmanlı modernleşmesi
- osmanlı siyaseti
- OSMANLICILIK
- Patrona Halil İsyanı
- PERSPEKTİF
- POSTMODERNİZM NEDİR
- Prof. Dr. Şerif Mardin hayatı
- protestan ahlakı
- PROTESTANT ethics
- REFORM
- Religion and Social Change in Modern Turkey the Case of Bediuzzaman Said Nursi
- Review of Middle East Studies
- RÖNESANS
- Said Nurculuk Islam Sociology
- ŞERİF MARDİN
- Şerif Mardin kimdir
- şerif mardin kitapları
- şerif mardin makaleler
- şerif mardin merkez çevre modeli
- şerif mardin sosyolojik görüşleri
- Şerif Mardin söyleşisi
- şerif mardin türkiye'de din ve siyaset pdf
- şerif mardin türkiye'de toplum ve siyaset özet
- şerif mardin türkiye'de toplum ve siyaset pdf
- ŞERİF MARDİN VE FRANKENŞTAYN
- Şerif Mardin'in “Merkez-Çevre” - DergiPark
- Şerif Mardin’in “Merkez-Çevre” Kuramı Üstüne Yeni Bir Okuma:
- Şerif Mardin’le Din ve Devlet Sosyolojisi Konusunda Söyleşi
- SETA
- shills
- Siyasal ve Sosyal Bilimler
- Society and Modernity in Turkey”
- SÖMÜRGECİLİK
- Sosyal Bilimlere Saygınlık Kazandıran Bir Bilim İnsanının Ardından
- Sosyolog ve siyaset bilimci Prof. Dr. Şerif Mardin
- Syracuse University Press
- tanzimat
- TANZİMAT DÖNEMİ
- tdk
- Tek parti döneminin baskıcı etkisi
- The young Ottoman movement: a study in the evolution of Turkish political thought in the nineteenth century
- TIMAR SİSTEMİ NEDİR
- Tımar ve zeamet sistemi
- ttk
- TÜRK ANAYASA TARİHİ
- Türk Modernleşmesi
- türkçülük
- TÜRKİYE ANAYASAL SÜREÇ VE GELİŞMELER
- Türkiye'de Toplum ve Siyaset Makaleler 1
- ULUS DEVLET
- V. MURAT
- V. MURAT TAHTA ÇIKIŞI
- V. MURAT TAHTTAN İNDİRİLMESİ
- veysel kurt
- Volume 52 Issue 1
- wallerstein world systems theory pdf
- weberian
- World-systems analysis - University of Warwick
- Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu
- yeniçeri ocağı
- yeniçeri ocağı neden kaldırıldı
- ZİYA GÖKALP
- ‘Çevre’den ‘Merkez’e Yönelim Bağlamında Türkiye’de Muhafazakârlığın Dönüşümü: Siyasal İslâmcılıktan Muhafazakâr Demokratlığa AK Parti Örneği
Türkiye’de modernleşmenin etkisiyle gerçekleşen toplumsal değişim, birçok akademisyen tarafından açıklanmaya çalışılmıştır. Farklı kuramlar yardımıyla açıklanmaya çalışılan bu olgu üzerine görüş ihtilafları olmuştur. Sosyoloji literatüründe kültürel etkileşim, kültür değişmeleri bağlamında Mümtaz Turhan, değişim hızı bağlamında Mübeccel Kıray gibi birçok isim bu meseleyi çözüme kavuşturmaya çalışmıştır. Bunların yanında Şerif Mardin, Türkiye’nin siyasi/sosyal dönüşümünü merkez-çevre ilişkisi bağlamında açıklamaya çalışmıştır.
Makalelerinin derlendiği ‘’Türkiye’de Toplum ve Siyaset’’ adlı kitapta yer alan ‘’Türk Siyasasını Açıklayabilecek Bir Anahtar: Merkez-Çevre İlişkileri’’ bölümünde Şerif Mardin, merkez-çevre kavramsallaştırmasıyla toplumsal yapıda sosyal gruplar arasındaki kopukluğu açıklayan bir çerçeve sunar. Çözümlemelerinde siyasi tarihten ve dinler tarihinden istifade edildiği görülür. Osmanlı yönetimindeki patrimonyal düzene ve yönetimin toplum üzerindeki despotik etkisine vurgu yapan Mardin, saray ile teba arasında kopukluk olduğunu ifade eder. Bu kopukluğun esas nedeni, iki tabakayı uzlaştıracak ara tabakanın olmamasıdır. Avrupa, bu hususta Anadolu’dan farklılık arz eder. Avrupa’daki burjuvazi sınıfının varlığı, bahsedilen iki katman arasındaki gerilimi önlemiştir. Modernleşme sürecinde Anadolu’da bu ara katman oluşturulmaya çalışılmışsa da, eski toplumsal yapının aktörleri bu gelişmeyi engellemeye çalışmıştır. Bölüm boyunca sürdürülen iddia, Türkiye’de toplumsal değişimin ancak çevrenin merkeze karşı gerçekleştirdiği değişimci taleplerle gerçekleşebileceğidir.
‘’Geleneksel Sistem’’ başlığı altında, yaşanan merkez-çevre kopukluğu sorununun temelleri Osmanlı’nın geleneksel siyasi, sosyal ve ekonomik yapıları üzerinde incelenmiştir. Günümüz Türkiye’sinin ve Osmanlı’nın toplumunun anlaşılması için Anadolu’nun incelenmesi gerektiğinin altını çizen Mardin, kentlilik ile göçebelik arasındaki çekişmeyi bu anlayış ile mercek altına almıştır. Merkez, taşraya ve taşranın zamanla sivrilen nüfuzlu ailelerine, cemaatlerine karşı kuşkulu davranmıştır. Göçebeliğin beraberinde getirdiği kültürel, dini çeşitlilik; toplumsal parçalanmışlığa neden olmuştur. Bu bölük pörçük toplum yapısı karşısında sosyal bütünleşmeyi sağlamakta güçlük çeken merkez, merkeziyetçi geleneğe sahip olsa da yerelci bir anlayışla, uzlaşı yoluyla bu çevrelerle gevşek bir bağ oluşturmayı tercih etmiştir.
Merkez ile çevre arasındaki gerilimin sebeplerini birden fazla alanda sorgulayabiliriz. İlk olarak yönetim alanındaki çatışmaları ele alacak olursak, dikkatimizi çekecek ilk mesele, devletin yönetim kademelerine devşirme gayrimüslim tebaanın getirilmesi olacaktır. Bu durum, özgür doğmuş Müslüman halkın tepkisini çekmiştir. ‘’Kul’’ statüsünde olan, liyakat gözetilerek seçilmiş devşirme bireylerin karşısında bu görevlerden mahrum bırakılan Müslüman halk, çevre kapsamında büyük bir tepki oluşturmuştur.
Ekonomik alanda ise, vergi yükümlülüğünden azade olan resmi görevlilerin; taşra karşısında daha yüksek bir imtiyaza ve imkana sahip olması, ekonomiyi denetim altına alma iddiası, devlet adına piyasaya getirdiği sınırlamalar merkez-çevre ilişkisindeki sorunların bir diğer sebebidir.
Merkezin denetim iddiasının temel dayanağı ise onun çevre karşısındaki kültürel üstünlük durumudur. Kültür olgusu, çevrede ayrışıklık, merkezde ise düzenlilik şeklinde kendisini göstermiştir. Kültürün temeli olan eğitim hususunda, toplumun iki katmanını şu şekilde karşılaştırabiliriz: Çevre, merkez karşısında kendini gerçekleştirme gayretinde olmuştur.
Ancak çevre, merkezin eğitim kurumlarından yalnız biri olan dini eğitim kurumlarından yararlanabiliyordu. Böylece çevre, farklı dinlerin, kültürlerin, yorumların etkilediği dini kurumlar yoluyla merkez karşısında farklı karşı-kültürler geliştirmiştir. Ayrıca çevre, merkez karşısında ikincil bir statüye sahip olduğunun farkında olup, onu kültürel anlamda taklit etme yoluna başvurmuştur.
Tımar ve zeamet sistemi, üretimin denetlenmesi ve toprakların merkez ile ilişkisinin sürekliliğini koruması bakımından merkeziyetçiliği sağlıyordu. Bu sistemin ayrıca etnik bütünleştirici bir mekanizma olduğunu belirtebiliriz. Osmanlı resmi görevlileri, imparatorluk gerilemeye başlayınca kendi halkına zarar veren kimseler durumuna geldiler. Görülen despotizm, kopukluğu sürdüren mahiyette olmuştur. Halkın güvenini kazanan yerel eşraf böyle bir durumda, devlet gibi köylüyü sömürme potansiyeline sahip olsa da sistemin sürdürülebilirliğini sağlamaya çalışmıştır. Halka karşı asgari hizmetlerini yerine getirmenin kendi çıkarlarına uygun olacağını düşünerek devlet ile ılımlı ilişkiler sürdürmüştür.
Ancak, çevrenin merkeze yabancılaşması türlü sorunlara neden olmuştur. Mardin, örnek olarak Patrona Halil İsyanı’nı göstermiştir. İsyan, yalnızca kendisine münhasır olmaktan öte, diğer çatışma vakalarının da belirgin bir başlangıcı olma özelliğine sahip olmuştur.
‘’19. Yüzyılda Osmanlı Modernleşmesi’’ bölümünde Osmanlı’nın modern düzene entegre olmasını hedefleyen reformcuların , ulus-devlet modelini esas alınarak devlet kurma girişimlerine yer verilmiştir. Farklı grupların yeni devlet formuna entegre edilmesinin iç ve dış dinamiklerini okuyucuya sunan Mardin, karşılaşılan zorlukları ve gerçekleşen olayların esas nedenlerini bu bölümde belirtmiştir. 2. Abdülhamid’in, Jön Türklerin(1908-1918) ve Mustafa Kemal’in farklılaşan ittihat hedefleri belirtilmiştir.
‘’19. Yüzyılda Toplumsal Kopukluklar’’ bölümünde ise 19. ve 20. yüzyılda gerçekleşen Anadolu’nun toplumsal yapısındaki gelişmelerden bahsedilmiştir. Merkezin çevreye yakınlaşma çabaları reformlar yoluyla bu yüzyıllarda sürdürülmüştür. Eşraf, alt sınıflar ve resmi görevliler arasında bir tampon görevi görmeye devam etmiştir. Bürokraside iş karşılığı ödüllendirme yerine hiyerarşik düzen esasları uygulanmaya başlanmıştır.
Kemalist rejimin hüküm sürdüğü dönemde Kemalist merkez ile taşra arasındaki çatışmanın ana unsuru din olmuştur. Çok partili hayata geçiş sürecinde karşımıza çıkan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, dinsel gericilik yapmak ile itham edilerek merkez tarafından karşı konumlandırılmıştır. Fırka, merkezin aksine çevre ile konumlanmıştır. Kürt Sorunu ve Menemen Olayı ile irtibatlandırılan parti, ‘’Cumhuriyet’in temel ilkelerine hıyanet’’ suçu gerekçesiyle kapatılmıştır.
Atatürk döneminde ulus ve kimlik inşası için birtakım çalışmalar yürütülmüştür. Yeni bir ulusun inşasında, onu oluşturacak parçaların önemli olduğuna yönelik düşünce ile, özellikle dil, tarih ve kültür alanında köklü yeniliklere öncülük edilmiştir. Yapılan yenilikler, kalıcılığın sağlanması amacıyla çevre üzerinde tatbik edilmeye çalışılmıştır. Atatürk sonrası dönemde ise, çevrenin muhalefet oluşturma potansiyeline karşı, merkez tedbirli davranmıştır. 1946 yılına kadar sürdürülen politikanın amacı, çevreye karşı partinin güçlendirilmek istenmesidir. Parti halkçı söylemlerde bulunsa da, merkezci özelliğinden ayrılıp, köylüye hitap edememiştir. Bu anlamda Halk Fırkası’nın, köylüleri harekete geçirecek etkili bir kurama sahip olamadığı yazar tarafından vurgulanmıştır.
Türkiye’nin gerçek anlamda çok partili siyasal düzene geçişinin önemli bir örneği olan Demokrat Parti, merkeze karşı konumlanmış olan çevrenin ideoloji yoluyla örgütlenmesini sağlamıştır. Tek parti döneminin baskıcı etkisini uzun yıllar yaşamış olan halk, bu entegrasyonu kolayca sağlamıştır. Şerif Mardin, makalesinde DP’nin 46 ve 50 seçimlerinde aldığı desteğin nedenlerini sorgulamıştır. Mardin’e göre, savaş sonrasında tarımsal üretimin zorunlu sürdürülmesi ve artan tarımsal verim sonucu refah seviyesi artmış olan zengin köyler, bütünleşmenin sağlanmasında önemli rol oynamıştır. Ayrıca bir başka açıdan değerlendirmesini zenginleştirmek isteyen Mardin’in Behice Boran’dan yaptığı alıntıya göre DP, İslamiyet’i ve kırsal değerleri yasallaştırmıştır. DP’nin seçim kampanyaları kırsal bölgelere özgüven aşılamış onun kimliğini meşrulaştırmıştır.[1]
1960 Darbesi ile DP’nin hedeflerinin zor yoluyla bastırılması, merkez ile çevre arasındaki tansiyonun sürdüğüne yönelik düşünceye sevk etmiştir. Ortaya atılan yönetmelikler ve programlar, bürokrat denetimi; var olan kutuplaşmayı sürdürmüştür.
Son olarak yazar, sorduğu sorular okuyucuyu düşünmeye yöneltmiş olup, beraberinde Türkiye’nin geleceğine ilişkin öngörülerini son paragrafta paylaşmıştır. Olası bütünleşmenin ihtimalini belirtmiş ve kurumların yine ‘’geleneksel’’ kültürün etkilerini taşıyacağını vurgulamıştır.
Furkan EMİROĞLU
[1] Mardin, Şerif, ‘’Türkiye’de Toplum ve Siyaset’’, İstanbul: İletişim Yayınları, 2010, s.72.