Türkçe yazılmış Farsça Dilbilgisi Kitaplarının Dil Öğretimi Açısından İncelenmesi

Eğitim alanında iki tür dilbilgisi kullanılmaktadır, birincisi ilkokuldan üniversiteye kadar öğretilen “okul dilbilgisi” ikincisi ise inceleme ve araştırma amaçlı ele alınan “bilim dilbilgisi”dir. Dili araştırmalarla bilimsel olarak inceleme, kurallarını ve işlevlerini ortaya koyma çalışmaları bilim dilbilgisinin alanına girmekteyken, okul dilbilgisi ise öğrencilere öğretmek için oluşturulmuş özel bir dilbilgisidir (Güneş, 2013: 74). Genel dilbilgisi de denilen bilim dilbilgisi kitaplarında 140-692 arasında terim kullanılmaktadır (Güneş, 2013: 76). Bu saptama dil öğretimi açısından geleneksel dilbilgisine yönelik eleştirilerin esasını oluşturmaktadır. Bu çalışmada ele alınan dilbilgisi kitapları da bilim dilbilgisi açısından değil dil öğretiminin gereksinimi nedeniyle okul dilbilgisi açısından değerlendirilecektir.

Cumhuriyet döneminde Türkçe yazılmış Farsça dilbilgisi kitaplarını konu alan bu araştırmada sistematik inceleme yöntemi kullanılmıştır. Araştırmada Farsça bilgisi hakkında yazılmış kitaplar taranmış, kitaplar içerik analizi tekniğiyle yayın tarihine göre sıralanarak Farsçanın yabancı dil olarak öğretimi sürecinde dilbilgisi öğretimi için kullanımlarının uygunluğu açısından değerlendirilmiştir. Araştırma sürecinde 15 dilbilgisi kitabına ulaşılmıştır. Araştırmada değerlendirmeye tabi tutulan eserlerin ilk yayın tarihleri tespit edilerek verilmiş ancak değerlendirme imkânlar ölçüsünde en güncel baskıları üzerinden yapılmıştır.

1.) Farsça Grameri, Ahmet Ateş ve Abdulvehhab Tarzi, İstanbul Üniversitesi Şarkiyat Enstitüsü, 1942.

Farsça Grameri, Ahmet Ateş ve Abdulvehhab Tarzi tarafından 1942 yılında üniversitelerde ders kitabı olarak okutulmak ve öğrencilerin Farsça yazılmış eserleri anlamasına yardımcı olmak (Ateş ve Tarzi, 1982: III) amacıyla hazırlanmıştır. Eserin seçme metinler kısmında okuma alıştırmasının yanı sıra henüz neşredilmemiş bazı yazma eserlerin tanıtımı amaçlanmıştır. Eser, toplamda 8+464 sayfa, ancak dilbilgisi bölümü sadece 103 sayfadan ibarettir.

Üç bölüm şeklinde hazırlanan eserin birinci bölümü; alfabe, telaffuz, sesliler, yazı işaretleri, ses değişimleri ikinci bölümü; fiil, isim, sıfat, zamir, zarf, edat, ünlem, bağlama edatı üçüncü bölüm; kelime yapısı, bileşik kelimeler, türemiş kelimeler ve ekler konularına yer vermiştir. Ardından seçme metinler başlığı altında mensur ve manzum metinler eklenmiş ve eserin sonuna da bir sözlük kısmı eklenmiştir. Eserde kelime bilgisi ile yetinilmiş cümle bilgisine yer verilmemiştir. Eserde daha çok Farsçayı anadili olarak konuşanlara gramer öğretmek amacıyla kaleme alınmış eski kaynaklarda uygulanan tasnife uyulmuştur (Çetinkaya, 2021: 538; Başaran, 2000: 45-46). Eserde Klasik Farsça ile önemli farklılıkları bulunan Modern Farsçaya yer verilmemiş ve verilen örnekler ise ancak ileri seviyede Farsça bilenlerin anlayabileceği düzeydedir (Öztürk, 2013: XI).

Eser, bir başvuru kaynağı olarak tasarlanmıştır. Hedef kitle dikkate alınarak temel bilgiler verilmeye çalışılmış, hedef kitlenin bilmesi gerektiği düşünülen bilgilere yer verilmiştir. Bu açıdan eser kendi amacıyla tutarlı bir şekilde hazırlanmıştır.

Ateş ve Tarzi tarafından hazırlanan Farsça Grameri başlıklı eserin bugünün bakışıyla bir dil öğretim kitabı olarak değerlendirilmesi ve kullanılması pek mümkün görünmemektedir. Buyurucu/betimleyici bir gramer kitabı olarak kaleme alınan bu eser okul dilbilgisi/pedagojik dilbilgisi kitabı olmadığı görülmektedir. Eser dil öğretimi açısından değerlendirildiğinde Dilbilgisi-Çeviri yöntemi uygulanan süreçlerde kullanılabilecek yardımcı bir kaynak olduğu söylenebilir.

Eserin telaffuz bölümünde verilen örneklerin Latin harfleriyle yazılışında günümüz dil öğrencisi için sorun teşkil edebilecek uygulamalara yer verilmiştir. ,vey:وی ,der:در ,be:به ,veş:وش ,serkeş:سرکش ,telx:طلخ ,şest:شصت ,sed:صد ,esb:اسب بود:boved, است:est, گر:ger, ورزش, هزار:hêzar kelimeleri sırasıyla asb, sad, şast, talh, sarkaş, vaş, ba, buvad, ast, gar, varziş, ve hazar şeklinde Latinize edildiği ve /e/ seslerinin /a/ şeklinde gösterildiği görülmektedir. Ateş’in metne harf esaslı transkripsiyon sistemini uygularken Türkçe odaklı düşünülmediği, İngilizce okunuşun esas alındığı görülmektedir. Zira İngilizcede /a/ harfinin Türkçedeki /e/ sesi gibi okunduğu bilinmektedir. Farsçayı yabancı dil olarak öğrenmekte olan dil öğrenicisinin bu İngilizce telaffuz bilgisini bilmeden bu kelimeleri Türkçe yazılışı üzerinden doğru okuması mümkün olmamaktadır. Bu da dil öğretimi sürecinde aynı anda tek bir bilginin verilmesi ilkesine aykırılık teşkil etmektedir.

Eserin hemen başında alfabe, telaffuz, sesliler, yazı işaretleri, ses değişimlerine yer veren birinci bölümün sonunda Qabusname’den ve Golêstan’dan alınan حکایت başlıklı üç klasik Farsça metnin okuma alıştırması olarak verildiği görülmektedir (Ateş ve Tarzi, 1982: 15-20). Metinlerin Farsça orijinalinin ardından Latinize edilmiş hali ve çevirisine yer verilmiştir. Henüz temel düzeyde dahi Farsça öğrenmemiş olan öğrenciden ileri düzeydeki bu metinleri çözmesi ve anlaması beklenemeyeceğine göre Ateş ve Tarzi’nin Farsça Grameri eserini Farsça bilenlere yönelik hazırlamış olduğu ve gözetilen hedef kitlenin Farsça bilgisinin dikkate alınmadığı dolayısıyla amaca uygun olarak hazırlanmadığı söylenebilir.

Kitaptaki ilk örnek cümleler eserin birinci bölümünde 29. sayfasında anlatılan fiillerin çekimi başlığı altında yer alan şu iki cümledir:

ر خانه پنج شخص هستند د Evde beş şahıs vardır.

Hastalığın olduğu evde rahatlık yoktur. راحتی نیست در آن خانه که بیماری هست.

Bu örnek cümleler dil öğretimi açısından incelendiğinde cümlelerin anlaşılabilmesi için, cümlede yer aldığı sıra itibarıyla bulunma durum eki, isim, sayı sıfatları, çokluk, isim cümlesi, isim cümlesi yüklemi, esten ve hesten fiili, hesten fiilinin anlam ve görev farkları, isimden sıfat türetimi ve sıfat yapım eki, isim cümlesinde olumsuzluk, bileşik cümle, ki bağlacı gibi konuların bilinmesi gerektiği görülecektir. Ancak geride kalan 28 sayfada bütün bu yapılar öğretilmediği gibi ilk örnek cümlede bu kadar bilgi yığınının olması, kural bilgisinin depolanması da yine dil öğretimi açısından doğru olmamıştır. Yabancı dil öğretiminde aynı anda tek bir yapının öğretilmesi gereğinin yanı sıra örnek ile öğretilen yapı arasında da doğrudan ilişki kurulabilmelidir.

Farsça Grameri adlı eser Farsçanın yabancı dil olarak öğretimi açısından değerlendirildiğinde eserde seviyelere göre bir tasnife gidilmediği, klasik tasnifin esas alındığı, hedef kitlenin seviye farkının gözetilmediği ve işlenen konuların seviye tespitinin yapılmadığı görülmektedir.

2.) Farsça Dilbilgisi Lise I, Ahmet Ateş, Tahsin Yazıcı, 1963.

Farsça Dilbilgisi, Ahmet Ateş ve Tahsin Yazıcı tarafından Farsça dersine kaynak olması amacıyla İmam-Hatip okulları ikinci devre birinci sınıfları için ders kitabı olarak hazırlanmıştır (Ateş ve Yazıcı, 1963: II).

Eser üç bölüm olarak hazırlanan eser, 4+112 sayfadır. Birinci bölümde; alfabe ve telaffuz anlatılmış, ikinci bölümde; kelime bölümleri başlığı altında, isimler, sıfatlar ve zamirler işlenmiştir. Üçüncü bölüm, okuma parçalarına ayrılmıştır. Eserin sonuna bir de lügatçe başlığıyla küçük bir sözlük eklenmiştir.

Eserin ilk okuma örneği olarak seçilen metin eserin 11. sayfasında yer almaktadır. Bu okuma örneği metninin ilk cümlesi şu şekildedir: بدان که تو آفریده و ترا آفریدگاریست که آفریدگان همه عالم و هر چه در عالم است اوست و.

Bu cümle uzunca bir sıralı bağlı bileşik cümledir. Örnek olarak cümlenin sadece bir kısmı alınmıştır. Bil ki sen yaratılmışsın ve senin bütün alemin ve alemde olan her şeyin yaratıcısı olan bir yaratıcın vardır anlamındaki bu cümlenin öğrenci tarafından tam olarak anlaşılabilmesi için sırasıyla; Farsçada emir kipi, geniş zaman, geniş zaman kökü, ki bağlacı, şahıs zamirleri, edilgen ortaç, belirtme durum eki, klasik Farsçada bitişik ayrı yazım imlası, etken ortaç, ses düşmesi, est fiili, çokluk, ses değişimi, belgisiz zamirler, bulunma durum eki gibi konuların bilinmesi gerekmektedir. Henüz kitabın başında öğrenciye bu konuların öğretilmemiş olduğu dikkate alındığında kitabın dili öğretmekten ne kadar uzak kaldığı görülebilecektir.

3.) Farsça Dilbilgisi, Ebulkasım İctihadi, Mehmed Maksudoğlu, 1963.

Farsça Dilbilgisi, Ebulkasım İctihadi ve Mehmet Maksudoğlu tarafından 1963 yılında hazırlanmış ve A.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları arasında yayımlanmıştır. İlahiyat Fakültesi Farsça derslerinde okutulmak üzere hazırlanan bu eser Farsçayı kolayca öğretmek amacıyla hazırlanmıştır. Yazar, Farsçanın dilbilgisi kaidelerini teferruata dalmadan sıraladığı bu kitabının Farsçanın belli başlı kaidelerini öğrenmeye kâfi olduğunu ifade etmektedir (İctihadi, Maksudoğlu, 1963: III)

Eser 14 bölümden oluşmaktadır. Her bölüm, bölüm başlığı olmaksızın numaralandırılarak oluşturulmuştur. Birinci bölümde, Farsça hakkında umumi bilgiler, ikinci bölümde alfabe, harflerin telaffuzu, üçüncü bölümde hareke, tenvin, şedde, medde, sükun kullanılışları, dördüncü bölümde isim, beşinci bölümde izafet (isim tamlaması), altıncı bölümde fiil (masdarlar, fiil çekimleri, zamanlar, kipler, olumsuzluk, geçişli-geçişsiz, etken-edilgen, şart, yardımcı fiiller), yedinci bölümde, sıfatlar, sekizinci bölümde sıfat tamlaması, dokuzuncu bölümde zamirler, onuncu bölümde ismin halleri, on birinci bölümde zarflar, on ikinci bölümünde bağlaç, on üçüncü bölümde ekler ve son olarak on dördüncü bölümde cümle kuruluşu anlatılmıştır.

Eser bir dilbilgisi kitabından ziyade dilbilgisi dersinde okutulacak, takip edilecek bir ders notu şeklinde hazırlanmıştır. Yazarın vermekte olduğu derslerde aldığı notları derleyerek bir araya getirmek suretiyle neşrettiği bir kitap olarak dikkat çekmektedir. Eser klasik buyurucu gramer formunda hazırlanmıştır. Ders notu formunda hazırlanmış olan bu tarz eserlerde öğreticinin sınıf ortamında sözlü olarak anlatacağı kısımlar da hesaplanmakta ve o şekilde kaleme alınmaktadır. Bu da dil öğrenicisinin kendi başına eserden faydalanmasını yahut başka bir öğretici tarafından ders ortamında kullanılmasını zorlaştırmaktadır.

4.) Farsça Dilbilgisi (İkinci Devre İkinci Sınıf), Ahmed Ateş, Tahsin Yazıcı, 1969.

Farsça Dilbilgisi, Ahmet Ateş ve Tahsin Yazıcı tarafından kaleme alınmış ve 1969 yılında İstanbul’da MEB tarafından yayımlanmıştır. Eser İmam Hatip Okulları ders kitabı olarak ve lise ikinci sınıfta okutulmak üzere hazırlanmıştır. Eser, tam bir dilbilgisi kitabı değildir.

Eser iki bölüm şeklinde planlanmış ancak bölümlendirme yapılmamıştır. Konular herhangi bir bölüm veya numara verilmeksizin sırayla verilmiştir. Bu bölüm 68 sayfadan oluşmaktadır. Eserin birinci bölümü teorik bilgilere ayrılmış olup bu bölümde işlenen ilk konu fiil konusudur. Bu başlığın ardından masdar, fiil kökleri, yapma masdarlar, fiillerin çekimi, zamanlar, bileşik zamanlar, emir kipi, ortaçlar, edilgenlik, geçişlilik, geçişsizlk, ettirgenlik, olumsuzluk, soru, şart, yeterlik, bileşik fiiller, fiilden isim ve sıfat türetimi, zarflar, edatlar, bağlaçlar, söz dizimi, özne ile yüklem uyumu, tümleçler, kelime düzeni, cümlecikler, türeme konuları işlenmiştir. Eserin ikinci bölümü ise örnek metinlere ayrılmıştır. Eser içinde konu sonrasında temrin olarak verilen metinlere ilaveten bir metin bölümü eklenmiştir. Bu bölüm 22 sayfadır. Son olarak kitabın sonuna 60 sayfalık bir lügatçe eklenmiştir.

Eserin ilk örnek metni kitabın 6. sayfasında yer alan Sultan Tuğrul Beg başlıklı klasik bir metindir. Metnin ilk cümlesi şu şekildedir:

سلطان طغرلبک سلجوقی در شهور سنه 424 سلطنت آغاز کرد.

“Selçuklu Sultan Turğrul Bey, 424 yılının aylarında saltanata başladı” anlamındaki bu cümlenin bu seviyedeki bir dil öğrenicisinin anlaması beklenemez. Zira bu cümlenin anlaşılması için sırasıyla aitlik/nisbet durumunun, bulunma durum ekinin, Arapça çoğul kalıplarının, geçmiş zamanın, bileşik fiillerin bilinmesi gerekir. Henüz bu bilgileri edinmemiş bir öğrencinin bu cümleyi çözebilmesi ve anlayabilmesi mümkün değildir. Öte yandan eserde bitişik-ayrım yazım kaidelerine, gef ve kef ayrımına dikkat edilmemiştir.

Eser klasik Farsçayı esas alan buyurucu bir gramer kitabıdır, eser klasik tasnif esas alınarak yazılmıştır.

5.) Farsça Dilbilgisi, İsmail Bangi, 1972.

Farsça Dilbilgisi, İsmail Bangi tarafından 1972 yılında yayımlanmıştır. Bu eser, İlahiyat öğrencileri ve bu dille ilgilenenler ile Farsça okuyan öğrencilere öğrenimleri sırasında ve mezuniyet sonrası çalışmalarında, ayrıca Farsçaya ilgi duyanlara yardımcı olması (Bangi, 1972: 3) amacıyla hazırlanmıştır. Eser, 119 sayfadan oluşmaktadır.

Eserin dört bölüm olarak planlandığı görülmektedir. A bölümünde önsöz ve sunuş, B bölümünde isim, sıfat, (kinaye) zamir, aded, fiil, (kayd) zarf, huruf-i izafe, huruf-i rabt, esvat (ünlem), C bölümünde cümle kuruluşu ve tahlili, D bölümünde mastarlar ve sözlük bulunmaktadır.

Eser, İlahiyat Fakültesi ve Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesindeki Farsça derslerinde okutulacak bir ders kitabı olarak tasarlanmıştır. Eserde hedef kitle dikkate alınarak Farsça dilbilgisine dair temel bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Bu açıdan eserin kendi amacıyla tutarlı bir şekilde hazırlanmış olduğu söylenebilir.

Bangi, Farsça ünlüleri tanıtırken ötrenin /ö/ olarak da okunabileceğini belirtmekte (Bangi, 1972: 12) ancak Farsçada bulunmayan bu sesin dil öğrenim sürecindeki öğrencileri hataya sevmektedir. Dil öğretimi açısından A2 sonrası süreçlerde tercihen B2 seviyesinde verilmesi gereken Farsçadaki ses değişimi örneklerinin henüz 15. sayfada verilmesi de dili yeni öğrenmeye başlayan öğrenciler için öğrenme güçlüğüne sebebiyet vermektedir. Kitabın ilk örnek cümlesi “خواندم را کتاب/Kitabı okudum” cümlesidir. Belirli isim anlatılırken verilen bu örneğin tam olarak anlaşılması için öğrencinin ad durum eklerini öğrenmiş ve /را/‘nın farklı kullanımlarını öğrenmiş olması gerekir. Dil öğretim süreçlerinde /ra/ hal eki farklı kullanım özellikleri nedeniyle en son öğretilen hal ekidir. Nitekim günümüzde A1’in lk derslerinde öğretilmekte olan isim hâl eklerinin eserin 82. sayfasında verildiği görülmektedir. Eserde kelime türetme eklerinin de henüz kitabın başı sayılabilecek 18. sayfada verilmesi de dil öğretim sürecindeki seviyelerin gözetilmediğini göstermektedir. A1’de öğretilmesi gereken mastar ve geçmiş zaman kökünün eserin sonlarına doğru 49. sayfa da verilmesi de güçlük ve öncelik esaslı bir tasnifin yapılmadığını göstermektedir. Eser klasik tasnif esas alınarak buyurucu/betimleyici garamer kitabı olarak hazırlanmıştır.

6.) Farsça Dilbilgisi, Mürsel Öztürk, 1988.

Farsça Dilbilgisi, Mürsel Öztürk tarafından 1988 yılında yayımlanmıştır. Öğrencilere önerilebilecek Türkçe yazılmış Farsça dilbilgisi kitabı bulunmadığından ve mevcut kitapların da öğrenci seviyelerine uygun olmamasından dolayı hazırlanmıştır. Kitaptaki dilbilgisi terimleri Türkçe dilbilgisi kitaplarından alınmıştır (Öztürk, 2013: XI). Eser, 5 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde; yazı, telaffuz, harfler, yazı işaretleri ve okuma alıştırmaları bulunmaktadır. İkinci bölümde; kelime türlerine yer verilmiş olup mastarlar, fiiller, fiil çekimleri, zamanlar, kipler, isimler, sıfatlar, zamirler, zarflar, edatlar, bağlaçlar ve ünlemlere yer verilmiştir. Üçüncü bölümde; önekler ve sonekler konuları işlenmiştir. Dördüncü bölüm birleşik kelimelere ayrılmıştır ve sözdizimine ayrılmış olan beşinci bölüm; cümle, cümle unsurları, isim cümlesi, fiil cümlesi, diğer cümle çeşitlerine yer vermiştir.

Eser, dil öğretimi açısından incelendiğinde konu tasnifinin modern dil öğretim ilkelerine göre yapılmadığı eserin bir dil öğretim kitabı olarak hazırlanmadığı görülmektedir. Okul dilbilgisi olarak düşünülmeyen bu eserin pedagojik dilbilgisi kitabı olarak hazırlanmadığı görülmektedir. Kitabın ilk sayfasında yazı başlığı altında alfabe tanıtımı yapılırken bitişik ve ayrı yazılma durumu ile örnekleri verilmiştir. Farsça ile ilk defa karşılaşan dil öğrenicisinin henüz hiçbir Farsça kelime görmeden bu ayrıntıları algılaması pek mümkün görünmemektedir. Burada anlatılan konular dil öğretim sürecinin ileri seviyelerinde verilmesi gereken konulardır. Kitabın 3. sayfasında telaffuz başlığı altında Arapçadan Farsçaya geçmiş sesler anlatılmaktadır. Bu konu da dil öğretim sürecinde uygulanması gereken sıralı tasnife uygun değildir. Kitabın altıncı sayfasında Okuma Alıştırmaları I başlığı altında alfabedeki sırasına göre örnek kelimeler verilmiştir. Burada alfabedeki bütün harfler için başta ortada ve sonda yazılışlarını örnekleyecek kelimeler olduğu görülmektedir. Bütün harflerin kural depolanması tekniğiyle verilmesi dil öğretimi açısından sorunludur. Bu bilgi aktarımında da sıralı tasnif yapılmamıştır. Kitabın 11. sayfasında ،گردن آبستن ،خیشتن kelimelerinin تن ve دن ile bitmelerine rağmen mastar olmadıklarından bahsedilmekte ve hemen ardından yapma mastarlar anlatılmaktadır. Bu örneklendirme ve bilgi yığını da dil öğretimi süreçlerinde uygulanması gereken ilkelere aykırıdır. Kitabın 15. sayfasında birleşik fiiller anlatılmıştır. Henüz fiilleri öğrenmemiş bir öğreniciye birleşik fiillerin kavratılmaya çalışılması da günümüz dil öğretim yöntemleri açısından tasvip edilmemektedir. Kitabın henüz 17. sayfasında ise Farsça öğretimindeki en netameli konulardan birisi olan geniş zaman kökleri anlatılmıştır. Oysa bu konu A2 seviyesinin son konusu veya B1’in ilk konuları arasında verilebilecek bir konudur. Öğrencinin bu seviyede sağlıklı bir edinime ulaşması beklenemez.

Kitabın 36. Sayfasında  دارمط اتومبيل مي داشتم باید حاضر باشی، بوده باشم، کاش پزشک می بودم، دوست می gibi örnekler verilmiştir. Bu örneklerin bilinmesi için gereklilik kipi, dilek ve istek kipi, dilek ve istek kipinin geçmiş zamanda çekimi, Farsçanın netameli konularından olan بودن fiilinin geniş zaman çekimi, dua kipi, Farsçanın güçlük derecesi itibarıyla en sıkıntılı konularından داشتن filinin bileşik fiil yapısındaki çekimi, داشتن fiilinin sürekli geçmiş zamandaki çekimli kullanımının bilinmesi gereklidir. Hazırlandığı dönem itibarıyla farklı bir muhatap kitlesine hitap eden bu kitapta modern Farsçada neredeyse hiç kullanılmayan دارم می yapısının verilmesinde de günümüzde modern dil öğretim yöntemlerinin temel ilkelerinden olan gerçeklik bağlantısına uyulmadığı görülmektedir. Bu konuların anlatıldığı sıra itibarıyla dil öğrenicisinin henüz bu konuları öğrenmediği ve öğrenmiş olsa dahi bu kadar yapının bir arada verilmesi de yine aşamalılık, tek seferde tek bir yapının verilmesi gibi dil öğretim yöntem ve tekniklerine uyum sağlamadığı dikkat çekmektedir.

Eser klasik tasnif esas alınarak buyurucu/betimleyici garamer kitabı olarak hazırlanmıştır.

7.) Farsça (Dilbilgisi-Metinler-Sözlük), Mehmet Vanlıoğlu, 1993.

Farsça, Mehmet Vanlıoğlu tarafından hazırlanmış ve 1993 yılında Erzurum’da yayımlanmıştır. Eser Türk Dili ve Edebiyatı ile Tarih bölümü öğrencileri için hazırlanmıştır (Vanlıoğlu, 1993: 1). Eser 379 sayfadan oluşmaktadır. Eser, Farsça alfabe, bazı harfler ve işaretler konusuyla başlamıştır. Bölümlendirme yapılmayan eserde sırasıyla isim, isim cümlesi, fiil cümlesi, isim tamlaması, mazi, muzari kökleri, türemiş isimler, sıfat, sayılar, kinaye, zamirler, ism-i işaretler, mevsuller, mübhemat, edat-ı istifham, fiiller, zarflar, önedatlar, bağlaçlar, bileşik cümleler, ünlem konuları işlenmiştir. Eserin son bölümünde Farsçada kullanılan ya ve son edat olarak elif harfleri işlenmiş ve çok kullanılan fiilerin muzari kökleri verilmiştir. Eserin sonuna örnek metinler ve sözlük kısmı da eklenmiştir.

Eser ders notu olarak bizzat yazar tarafından derslerde kullanılmak üzere hazırlanan bir çalışma olduğu görülmektedir. Ders notu formunda hazırlanmış olan bu tarz eserlerde öğreticinin sınıf ortamında sözlü olarak anlatacağı kısımlar da hesaplanmakta ve o şekilde kaleme alınmaktadır. Bu da dil öğrenicisinin kendi başına eserden faydalanmasını yahut başka bir öğretici tarafından ders ortamında kullanılmasını zorlaştırmaktadır.

8.) Farsça Grameri Sarf ve Nahiv, M. Nazif Şahinoğlu, 1997.

Farsça Grameri (Sarf ve Nahiv) M. Nazif Şaehinoğlu tarafından yazılmış ve 1997 yılında yayımlanmıştır. Eserin yazıldığı dönemde Latin harfleriyle yazılmış, tatmin edici, öğrencilerin alıp okuyabileceği bir dilbilgisi kitabı bulunmadığı için yazılmıştır. Eserin yazıldığı dönemde mevcut olan Ateş’in çalışması cümle bilgisine ve modern Farsçaya yer vermediği, çok ileri seviyede örnekler verildiği için ve Öztürk’ün çalışması ise cümle bilgisi ve modern Farsçaya kısmen yer verildiği halde bilimsel olmadığından dolayı yeni bir kitap hazırlama ihtiyacı duyulmuştur (Şahinoğlu, 1997: XX).

Eser, giriş ve iki kısımdan oluşmuştur. Kısımlar da kendi içinde bölümlere ayrılmıştır. Eserin ön kısmında verilen transkripsiyon sistemi günümüz Türkçe ses bilgisiyle uyumlu olmadığı için dil öğrenicilerinin doğru telaffuza ulaşmasında ciddi sorunlara sebep olmaktadır. Eser telaffuz bilgisini vermek yerine öğrencilerin bu bilgiyi sözlüklerden edinmesini önermektedir. Diğer eserlerin aksine bu eserde okuma metinlerine yer verilmemiştir. Eserin giriş bölümünde dünya dilleri, Farsçanın dünya dilleri arasındaki yeri, Farsçanın tarihsel gelişimi ve dilbilgisinin tarihsel gelişim süreci hakkında ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Eserin birinci kısmı sarf başlığına ayrılmıştır. Bu kısmın alt bölümlerinden birinci bölüm ise sesbilime ayrılmış olup bu bölümde; alfabe ve yazı, telaffuz, ünlü, ünsüz harfler, ses değişimleri, vurgu ve okuma alıştırmalarına yer verilmiştir. Eserin ikinci bölümünde yapı bilgisine yer verilmiştir. Bu bölümde isim, isimlerde cinsiyet, anlamlarına göre isimler, sayılarına göre isimler, belirli, belirsiz isim, yapılarına göre isimler, isim çekimi, tamlama, sıfat, sıfat çeşitleri, sıfatların kullanım yerleri, zamirler, anlam ve yapılarına göre zamirler, fiiller, fiil çekimi, kipler ve zamanlar, anlam açısından fiiller, fiil çatıları, nesnelerine ve yapılarına göre fiiller, modern ve Klasik Farsça farklılıkları, zarflar, görevlerine, yapılarına ve anlamlarına göre zarflar, yapı ve anlam bakımından ünlem, harf, edat bilgilerine yer verilmiştir. Birinci kısmın üçüncü bölümünde türeme bilgisine, bileşik ile türemiş yapılar ve türeme şekilleri anlatılmış ve sarf açısından tahlil yapılmıştır. Eserin ikinci kısmı nahiv bilgisine ayrılmıştır. Bu kısmın birinci bölümünde terkipler ve terkip türleri anlatılmıştır. İkinci bölümde cümle, cümlenin öğeleri, yüklemine göre cümle yapıları, anlamına göre cümleler, yapılarına göre cümleler işlenmiştir. Üçüncü bölümde yan cümlecikler ve görevleri, yan cümle temel cümle ilişkisi anlatılmıştır.

Eser, bir referans kaynağı olarak alan öğrencileri ve araştırmacıları için faydalı ve başvuru kaynağı iken çok ayrıntılı olması nedeniyle dil öğrenicileri için uygun değildir. Giriş bölümündeki telaffuz ve ses değişimleri başlıkları altında verilen bilgiler günümüzde Farsçanın anadil konuşurları için dahi ihtiyaç duyulmayacak derinlikte verilmiştir. Seslilerin anlatımında modern dil öğretim ilkelerinin gözetilmediği görülmektedir.

Eserdeki ilk örnek cümle 23. sayfadaki خواهم می cümlesidir. Bu cümlenin anlaşılabilmesi için öğrencinin mastar, fiil yapısı, kök bulma, geniş zaman kökünü bulma, fiil çekim ekleri ve şimdiki zaman yapısını bilmesi gerekir. Öğrencinin henüz bunları bilmediği düşünüldüğünde bu örneklerin öğretici olmaması nedeniyle dil öğretim ilkelerine göre uygun olmadığı görülmektedir. Hemen ardından Farsçadaki ince ayrıntılardan آورم می ile آرم می yapılarının verilmesi de seviye itibarıyla uygun değildir. Bu konunun dil öğretim ilkelerine göre B1 düzeyinde verilmesi uygun olacaktır. Yine 24. sayfada yazı dili ile konuşma dili arasındaki farklılıklardan olan ses düşmesine örnek olarak verilen توانستم می/ می تونستم ile توانم می/تونم می cümlelerinin anlaşılması için de öğrencilerin yeterlik fiilinin geçmiş zamanda ve şimdiki zamanda çekimini öğrenmiş olması gerekir. Henüz bu konu verilmeden bu örneklerin verilmiş olması dil öğretim ilkelerinden olan örnek ve yapı uyumu gerekliliğine dikkat edilmediği görülmektedir. Hemen ardından verilen خواندم را روزنامه cümlesinin anlaşılabilmesi için /را / hal ekinin bilinmesi, geçmiş zaman çekiminin öğrenilmiş olması gerekir.

Eserde verilen bilgilerin seviyesine yönelik bir inceleme yapıldığında 31. noktalı معجمه، منقوطه، مهمله،غیر متقوطه، مثلثه، فوقانی، تحتانی، متحرک verilen sayfada harfler, noktasız harfler, iki noktaları harfler, bir noktalı harfler, üç noktalı harfler, üstten noktalı harfler, alttan noktalı harfler gibi terimler günümüzde ancak dilbilim veya filoloji bölümlerinde uzmanlık düzeyinde öğretilmekte ve tartışılmakta olan konular olduğu ve dil öğretim süreçlerinin müfredatında hiçbir şekilde yer almadıkları görülmektedir.

Eserin 36. sayfasında Farsçada vurgu konusunu anlatmak için رو اون örnek cümleleri ترسوندم، عمرشان را دادن به شما، حاال شش ماه میگذره که خبری ازش ندارم olarak verilmiştir. Bu cümleler dil öğretimi açısından değerlendirildiğinde tam olarak anlaşılabilmeleri için yazı dili ve konuşma dili/resmi dil ve gayri resmi dil farkı, belirtme durum eki, mastar bilgisi, kök bilgisi, geniş zaman kökü, ettirgenlik yapısı, ettirgenlikteki ses değişimi, bitişik şahıs zamiri, konuşmada üçüncü çoğul şsahıs ekinin düşmesi, ki bağlacı, ki’li bileşik cümle yapısı, belirsizlik, daşten fiilinin özel kullanımı gibi yapıların önceden öğretilmiş olması gerektiği görülecektir. Bu durum dil öğretim ilkelerinden bir seferde tek yapının öğretilmesi, kural depolanmaması, öğretim sürecindeki sıralı tasnifin gözetilmesi, öncelik sıralaması yapılması gibi ilkelere uygun olmamıştır. Bu uygulamalar bütün dil öğretim yöntem ve tekniklerine göre dil öğretim sürecini olumsuz etkileyecek uygulamalar olarak değerlendirildiği görülmektedir.

Eser, Fars Dili ve Edebiyatı bölümü öğrencileri, alan araştırmaları açısından oldukça önemli ve kapsamlı bir eser olup klasik tasnif ile kaleme alınmış buyurucu/betimleyici bir çalışmadır.

KAYNAKÇA

Aslanoğlu, Osman (2009), Kendi Kendine Kolay Farsça, İstanbul: Kent.

Ateş, Ahmet ve Tarzi, Abdulvehhab (1942), Farsça Grameri, İstanbul:

İ.Ü. Şarkiyat Enstitüsü.

Ateş, Ahmet ve Yazıcı Tahsin (1958), Farsça Dilbilgisi, Ankara: MEB

Bangi, İsmail (1972), Farsça Dilbilgisi, Ankara: A.Ü. İlahiyat.

Başaran, Orhan (2000), Fars Dili ve Edebiyatı ile İlgili Bazı Sözlük ve

Gramerler, Erzurum: A.Ü. Fen-Edebiyat Fak.

Boleli, Nusrettin (2014), Farsça Dilbilgisi (Nahiv ve Sarf), İstanbul:

İFAV.

Çetinkaya, Gökhan (2021), Anadolu Sahasında Yazılmış Farsça Dil

Bilgisi Kitapları, Doktora Tezi, Kırıkkale Üniv.-Ankara Üniv. Fars Dili ve

Edebiyatı (Ortak Doktora), Kırıkkale/Ankara.

Çiftçi, Hasan (2011), Uygulamalı Farsça Grameri, Erzurum.

Demirel, Özcan (2012), Yabancı Dil Öğretimi, Ankara: Pegem.

Dilaçar, Agop (1971), “Gramer: Tanımı, Adı, Kapsamı, türleri, Yöntemi,

Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi”, Belleten, C.19, S.83.

Doğan, Candemir-Doğan Süleyman (2011), “Yabancı Dil Öğretiminde

Dilbilgisi-Çeviri Yöntemi ve Çağdaş Yabancı Dil Öğretiminde Vazgeçilmezlik

Nedenleri”, Foreign Language Teaching and Applied Linguistic, Sarajevo.

Ece, Selami (2016), Farsçaya Giriş (Gramer-Çeviri-Tahlil), Erzurum:

Mim.

Efendi, M. Z. (1991). el-Muiezzeb fî sarfi ve nahvi lisâni‘l- ̳Arab,

Gİstanbul, Marifet Yayınları.

Gencan, Tahir Nejat (1979), Dilbilgisi, Ankara: TDK.

Günday, Rıfat (2018), “Yabancı Dil Eğitiminde Etken (Aktif) Ya Da

Edilgen (Pasif) Yolla Dilbilgisi Öğretimi”, International Journal of Languages

Education and Teaching, 6/1, 436-445.

Güneş, Firdevs (2013), “Dil Bilgisi Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar”, Dil

ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 2(7), 71-92.

Güzel, A. ve Barın, E. (2013), Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi,

Ankara: Akçağ.

Kanar, Mehmet (2015), Farsça Dilbilgisi (Konuşma-Çeviri TekniğiAnahtar Kelimeler), İstanbul: Say.

Onan, Bilginer (2014), “Dilbilgisi Öğretiminde Temel İlkeler ve İzlenen

Aşamalar”, Türkçe Eğitimi Açısından Dilbilgisi Öğretimi, (Ed. Murat Özbay),

Ankara: Pegem.

Öztürk, Mürsel (1988), Farsça Dilbilgisi, Ankara: Murat.

Şahinoğlu, M. Nazif (1997), Farsça Grameri (Sarf ve Nahiv), İstanbul:

Kitabevi.

Tiryakiol, Selim (2018), Türkçenin İkinci/Yabancı Dil Olarak

Öğretiminde Pedagojik Dilbilgisi Kullanımına Yönelik Ders Modeli Önerisi

(Doktora Tezi), İstanbul: M.Ü. Eğitim Bil. Enst.

Vanlıoğlu, Mehmet (1993), Farsça Dilbilgisi (Dilbilgisi-MetinlerSözlük), Erzurum: A.Ü. Edebiyat Fak.

Yıldırım, Nimet, (1997), Farsça Dilbilgisi, İstanbul: Kabalcı.

Doç. Dr. İsmail Söylemez