YENİ ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ TEKLİFİ

Ülkemiz gündemini uzun bir dönem meşgul eden ve muhtemeldir ki daha çok meşgul edecek olan anayasa değişikliği hakkında en somut adım geçtiğimiz günlerde değişiklik teklifi verilerek atıldı. Uzun süredir dile getirilen anayasa değişikliği hakkında Meclis’te komisyonlar oluşturuldu, partiler arasında diyaloglar gerçekleşti. Başta somut bir sonuca varmayan bu çalışmalar son haftalarda Milliyetçi Hareket Partisi ile hükümetin yürüttüğü diyalog neticesinde somut bir sonuca bağlandı. Cumhurbaşkanlığı Sisteminde uzlaşıldı. Bu doğrultuda iki partiden toplam 319 vekilin imzası ile 10 Aralık 2016 tarihinde Meclis’e sunuldu.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi metnine baktığımızda en köklü değişimin Yürütme özelinde gerçekleştiğini görmekteyiz. Yürütme yetkilerini cumhurbaşkanı üzerinde toplayacak yeni sistem, iki başlı yürütmeyi ortadan kaldıracak. Devletin ve yürütmenin başı olarak cumhurbaşkanı, bir önceki seçimlerden %5 oy almış partiler ile en az yüz bin seçmen tarafından aday gösterebilir olacak. TBMM seçimi ile eş zamanlı gerçekleşecek olan seçimde geçerli oyların salt çoğunluğuna ulaşan aday cumhurbaşkanı olacak. Cumhurbaşkanı olduktan sonra da yardımcılarını ve bakanlarını atayacak.

Cumhurbaşkanının görev ve yetkilerine baktığımızda, şuandaki sistemde cumhurbaşkanı ve başbakanın yetkilerinin toplandığını görmekteyiz. Cumhurbaşkanı bu düzenleme eğer kabul edilir ise şuan ki yetki ve görevlerinin yanı sıra yürütmenin ilgilendiği alanlarda, anayasada yer alan temel haklar, kişi hakları ve siyasi haklara aykırı olmayacak şekilde Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilecek. Bu kanunnamelerin, kanunlara aykırı olmayacağını da ayrıca hatırlatmakta fayda var. Yine yürütme ile alakalı konularda yönetmelikler yayınlama yetkisi tanınmıştır.

Cumhurbaşkanının artan yetki alanı yanında cezai sorumsuzluğu ortadan kalkmıştır. Şuan geçerli olan sistemde cumhurbaşkanının tek başına aldığı kararlar haricinde aldığı kararlarda başbakanın ve ilgili bakanın da imzası yer alır ve bu karardan doğan sorumluluk başbakanı ve ilgili bakanı bağlar iken, değişiklik ile cumhurbaşkanı aldığı kararlardan sorumlu olacaktır.

Yürütmenin başı olarak cumhurbaşkanı, cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanları atama ve görevden alma yetkisine sahiptir. Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakan olarak atanan kişilerin TBMM üyelikleri varsa düşer. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar cumhurbaşkanına karşı sorumludur. Buradan hareketle keskin bir kuvvetler ayrılığı öngörüldüğü yorumunu yapabiliriz.

Cumhurbaşkanı, yardımcıları ve bakanlar görevleri ile ilgili bir suç işlediğine dair iddialar doğrultusunda TBMM’nin üye tam sayısının salt çoğunluğunun vereceği önerge ile haklarında meclis soruşturması açılması istenebilir. TBMM önergeyi bir ay içinde görüşür ve yapılan gizli oylamada 3/5 oranı sağlanırsa ilgililer hakkında meclis soruşturması açılabilir.

Meclis’in yürütmeyi denetimi değişiklik teklifinde daraltılmıştır. Meclis’in yetki ve görevleri ile ilgili maddede yapılan değişiklik ile TBMM belirli bir konuda Meclis araştırması ve genel görüşme yapabilir, bakanlara soru sorabilir. Parlamenter sistemde Meclis’in denetleme noktasında kullanabildiği gensoru yetkisi kaldırılmıştır. Bunun temel sebebi de hükumetin Meclis içerisinden çıkmamasıdır.

Ayrıca Milletvekili seçilme yaşı, ara seçimlerin kaldırılması ve yedek vekillik gibi değişiklikler de önem arz etmektedir. Değişiklik teklifi milletvekili seçilme yaşını yirmi beş yaşından on sekiz yaşına indirmiş ve “askerlik yapma” şartını değiştirerek “askerlik ile ilişiği bulunmama” haline getirmiştir. Milletvekilleri çeşitli sebeplerden ötürü görevini bırakmak durumunda kalır ise yerine gelecek vekili “yedek vekil” şeklinde tanımlamıştır ve “ara seçimleri” kaldırmıştır.

Bu yazıda bir hükumet sistemi değişikliği bakımından Parlamenter sistemden Cumhurbaşkanlığı sistemine geçişte önem arz eden maddeleri aktarmaya çalıştım. Ayrıca bu değişiklik teklifinin tüm metnini ve gerekçelerini yazının sonuna ekleyeceğim. Yürürlükteki Anayasa metni ile mukayese ederek okumanızı tavsiye ediyorum, onun da bağlantısını ekleyeceğim.

Ertuğrul YEŞİLKAYA