DOĞU’NUN SAZLARI 8: TENBUR | İlim ve Medeniyet

Türkçe: “Tenbur”, Kürtçe: “Tembûr”, Farsça: “تنبور” olarak bilinen ve “tanbour” olarak latinize edilen tenbur, Kürdistan ve İran coğrafyasında yaygın olarak kullanılan kadim bir sazdır. 6 bin yıllık bir geçmişe sahip olduğu düşünülen tenburun İran’ın ve Irak’ın bazı şehirlerinde bulunan binlerce yıllık arkeolojik buluntularda yontulmuş heykel ve kabartmalarda belirgin bir enstrüman olarak görülmesi bu düşüncenin temelini oluşturuyor.

Aryani halkların kullandığı bu üç telli saz, genellikle dut ağacından oyularak yapılır. Kadim İran inançlarında da kendisine yer bulan tenbur, bir rivayete göre Yunanca “ten” (kalp) ve “bure” (temizleme) kelimelerinin birleşiminden geliyor imiş. Bu eski inançların bazı zikir ve ibadetlerinde kullanılırmış. Bu sebeple bölgedeki irfani ve mistik müziğin temel enstrümanı olarak yer tutmuş.

Günümüzde İran ve Irak’ta yaşayan Yarsan/Kakai alevileri tarafından sahiplenilen ve yoğun bir şekilde kullanılan bu saz, dünyaya bir Kürt sazı olarak tanıtılmaktadır. Doğu Kürdistan’da (İran Kürdistanı) yaşayan Kürt aleviler kendilerine “Yarsan”, Güney Kürdistan’da (Irak Kürdistanı) yaşayan Kürt aleviler ise kendilerine Kakaî demektedir. Dışarıdan da Ehl-i Hak gibi isimlendirmeler ile de anılan Kürt Alevileri aynı ocağa bağlı olup aynı inançları taşımakta ve cemlerinde tenbur sazını kullanmaktalar. Bu sebeple zikirlerinin temelinde bulunan tenbur, kendileri açısından kutsal bir saz değeri taşımaktadır.

Günümüzde en yoğun İran’da Yarsan Kürtleri tarafından kullanılan bu saz, ustalarını da yine aynı bölgeden çıkarmaktadır. Geçmişteki önemli icracılardan biri olan Seyyid Halil Ali Necad tenbur metodu konusunda eğitim çalışmalar yapmıştır. Tenburun teknik yapısı ve metodu ile ilgili en büyük araştırmayı ve icracılığı Ostad Elahi yapmıştır. Günümüzde en önemli icracılar arasında yer alan tenbur virtüözleri Sohrab Pournazeri, Ali Akbar Moradi, Seyyit Areş Şehriyari gibi Yarsan Alevisi Kürtlerdir. Tebriz Azerilerinden Nevid Müsmir de tenbur sazını hakkıyla çalan isimlerden biridir. Yarsan Alevilerinin kutsal sazı olduğu için örnekleri hep onlardan seçmiş olsam da Farslar arasında da çok yaygın kullanılan bir sazdır. Türkiye’de çok bilinmeyen bu sazın icracıları arasında en çok bilinen isim Türkiye Kürtlerinden olan Sedat Anar’dır. Ayrıca en önemli tenbur imal eden üstadlar, iki nesildir imalata devam eden ve Kirmanşah’daki Esedullah Ailesidir.

Tenburun yaşayan en iyi icracısı olarak Sohrab Pournazeri gösterilir. Pournazeri, geleneksel İran müziğinin yaşayan en büyük temsilcilerinden olan Şeceryan ailesi ile birlikte çalışmaktadır. Ayrıca Nîştîman adlı grup ile Kürtçe müzik icra etmektedir.

Dinlemekten keyif alacağınızı umduğum tenbur icralarını aşağıda paylaşıyorum.

Not: Yazıyı kaleme alırken bu konudaki birikimini benimle paylaşan Sedat Anar ağabeyime teşekkür ederim.

Sohrab Pournazeri

https://www.youtube.com/watch?v=qe0WNsqyems

 

Yarsan Alevileri Cemi

 

Pouriya Raisi – Bi Zamani

 

Sedat Anar – Envaru Sırrı Samed

https://www.youtube.com/watch?v=6yNrajw6d8U

 

Ali Akbar Moradi – Kayhan Kalhor- Erdal Erzincan – Ulaş Özdemir Düeti